Пэрсія

Уводзіны



Устаўная грамата Ісламскай Рэспублікі Іран на аснове ісламскіх пастановаў адлюстроўвае культурныя, сацыяльныя, палітычныя і эканамічныя інстытуты іранскага грамадзтва, якія зьяўляюцца ўвасабленьнем шчырых памкненьняў ісламскай грамады.



Сутнасьць вялікага Ісламскага перавароту ў Іране і барацьба мусульманскага народа з самага пачатку да поўнай перамогі, што адлюстравана ў моцных, рашучых водгуках ўсіх слаёў насельніцтва, ярка пазначылі гэтыя імкненьня. Цяпер, на сьвітанку гэтай вялікай перамогі, наш народ ўсім сэрцам патрабуе ажыцьцяўленьня сваіх спадзяваньняў.



Адметная асаблівасьць нашага перавароту ў параўнанні зь іншымі вызвольнымі рухамі ў Іране за апошняе стагоддзе заключаецца ў яе правільным, ісламскім характары. Прайшоўшы шлях антыдэспатычнага руху за пераварот ладу да антыкаланіяльны руху за нацыяналізацыю нафты, іранскі народ здабыў найкаштоўнейшы вопыт, які сьведчыў, што пералічаныя вышэй рухі ня мелі посьпеху з прычыны свайго няправільнага характару. Хоць у рухах апошняга часу правільная ісламская думка іправадырства духавенства, якое змагаецца гуляла асноўную ролю, гэтыя рухі адыходзілі ад сапраўды ісламскіх поглядаў і хутка гублялі правільнасьць развіцьця. Таму народ пад кіраўніцтвам вялікай духоўнай асобы, годнага пераймання Хазрат аяталы імама Хамэйні ўсьвядоміў неабходнасьць працягу лініі сапраўднага ісламскага руху. У гэты раз якое змагалася духавенства, якое заўсёды ішло ў першых шэрагах змагароў, а таксама творчая інтэлігенцыя пад іх кіраўніцтвам атрымала новы штуршок. (Пачатак апошняга народнага руху ў Іране ў 1382 годзе па месячнай Хіджры, што адпавядае 1341 г. у сонечнай хіджры (1963).





Зара народнага руху.



Зруйнавальны пратэст імама Хамэйні супраць амэрыканскае змовы з нагоды "Белага пераварота", які быў накіраваны на ўмацаваньне сілы тыранічнага ладу і замацаваньне дзяржаўнай, культурнай і эканамічнай залежнасьці Ірана ад сусьветнага імпэрыялізму, стаў фактарам маналітнага народнага руху, у выніку якога ў месяцы хардадзе 1342 (чэрвень 1963) адбылася вялікі і крывавы пераварот ісламскага народа, які стаў адпраўной кропкай для развіцьця гэтага шырокага і велічнага руху. Ён ўмацаваў галоўную ролю імама Хамэйні ў якасьці ісламскага правадыра. Хоць імам і быў высланы зь Ірана з-за пратэсту супраць ганебнага закона аб непадсуднасьці амэрыканскіх дарадцаў (правілы саступак), трывалая сувязь паміж народам і імамам не парваўся і мусульманскі народ, асабліва адданыя ісламу прадстаўнікі інтэлігенцыі і якое змагалася духавенства, працягнулі свой шлях па дарозе барацьбы, што было звязана з сылкамі і арыштамі, катаваньнямі і карамі.



У гэты час сьвядомы і адказны пласт грамадзтва прыступіў да асьветніцтва ў мячэцях, ісламскіх навучальных капах і вучэльнях. Пад уплывам непакорнага пладаноснага ісламскага вучэньня яны прыклалі вялікія плённыя намаганьні ў справе павышэньня ўзроўню вернай сьвядомасьці мусульман у іх барацьбе. Тыранічны рэжым зьвяртаўся да самых жорсткіх мераў, спрабуючы сьцерці бурлівыя агмені перавароту: каты ўлады абрынуліся на Фэйзіе і Універсітэт. Улада прадпрымала адчайныя спробы выратавацца ад народнага гневу. Наш мусульманскі народ заплаціў за сваю непахісную волю да барацьбы ахвярамі расстрэлаў, сярэднявечных катаваньняў і працяглых турэмных заключэньняў. Кроў сотняў маладых вернікаў іранцаў, якія на досвітку перад расстрэлам ускліквалі «Алах вялікі!" або станавіліся ахвярамі варожых куляў на вуліцах горада, спрыяла працягу ісламскага перавароту ў Іране. Бесперапынныя заявы і пасланьня імама Хамэйні з розных нагодаў спрыялі ўмацаваньню сьвядомасьці і волі ісламскай грамады.



Ісламскі лад.



Задума ісламскага кіраваньня на аснове прынцыпу праўленне ісламскага багаслова, які імам Хамэйні высунуў у пэрыяд найбольшага задушваньня свабоды тыранічнай уладай, стварыў у мусульманскім народзе новы канкрэтны і ўзгоднены стымул, адкрыўшы праўдзівы шлях ісламскай правільнай барацьбы. Гэта узмацніла намаганьні адданых мусульманскіх змагароў ў краіне і за яе межамі.



Рух пайшоў па гэтым шляху. У рэшце рэшт, гнеў і незадаволенасьць народа ціскам і узрастаючым ўдушэньнем палітычных свабодаў ўнутры краіны і выкрыцьця ўлады і адлюстраваньне народнай барацьбы за мяжой змагарным духавенствам і непакорна настроеным студэнцтвам моцна падарвала асновы ўлады тырана, які быў вымушаны пайсьці на ўнутрыпалітычнае паслабленьне. Такім чынам, улада і яго гаспадары спрабавалі адкрыць ахоўны клапан для прадухіленьня свайго немінучага падзеньня. Аднак які падняўся народ, упэўнены ў сваіх мэтах і які ідзе пад цьвёрдым і непахісным правадырствам імама Хамэйні ў адзіным страі пачаў ўсеагульнае пераможнае паўстаньне.



Гнеў народа.



Калі 17 дэя 1356 г. (7 студзеня 1978 г.) кіруючая ўлада арганізавала публікацыю абразьлівага ліста, накіраванага супраць духавенства, у прыватнасці імама Хамэйні, народны рух пад узьдзеяньнем выбуху народнага абурэньня атрымала новы штуршок. Кіруючая ўлада паспрабавала пагасіць гэты вулкан народнага гневу карнымі мерамі. Але гэта толькі надало перавароту новыя сілы. Кожны раз памінкі праз тыдзень і 40 дзён сьмерці пакутнікаў перавароту надавалі новыя сілы гэтаму руху па ўсёй краіне. Рух працягваўся. Неўзабаве быў абвешчаны ўсеагульны прастой, які разам з вулічнымі паходамі згуляла значную ролю ў падзеньні тыраніі. Шырокая салідарнасьць прадстаўнікоў усіх слаёў грамадзтва, усіх рэлігійных і палітычных колаў стала вырашальным фактарам гэтай барацьбы. Асабліва было заўважна ўдзел жанчын у гэтай барацьбе. Нярэдка можна было бачыць, як жанчына з дзіцём на руках бяжыць на поле бітвы з уладаю, дзе на яе нацэлены рулі кулямётаў. Усё гэта сведчыць аб вырашальнай ролі жанчын у змагарнай барацьбе.



Цана, якую заплаціў народ.



Дзерава перавароту вырасла праз год зь невялікім ўпартай барацьбы на крыві больш за 60 тысяч загінуўшых пакутнікаў, сотняў тысяч параненых і пакалечаных іранцаў, нанёсшы краіне фінансавую шкоду на мільярды туманаў. Пераварот ішоў пад словамі "Незалежнасьць, свабода, ісламская праўленьне!". Гэта вялікае рух, заснаваны на веры, адзінстве і рашучасьці кіраўніцтва ў вырашальныя і ўсхваляваныя моманты, а таксама на ахвярнасьці народа, перамагло і змагло разбіць ушчэнт задумы і імперыялістаў, іх сувязі і структуры. Гэты рух адкрыў новы этап шырокіх народных пераваротаў у сьвеце.



21 і 22 Бахмана 1357 г. (10-11 лютага 1979) шаская ўлада пала, скончылася ўлада ўнутранай тыраніі і заснаванага на ёй замежнага панаваньня. З гэтай вялікай перамогі зара ісламскага кіраваньня - гэтага даўняга спадзева мусульманскага народа - прынесла вестку аб канчатковай перамозе. Увесь іранскі народ, ісламскія аўтарытэты (Мардж-э таклід), улемы і лідэр краіны на рэферэндуме аб Ісламскай Рэспубліцы рашуча і беспаваротна выказаліся за стварэньне новага ісламскага рэспубліканскага ладу, за які было пададзена 98,2 адсоткаў галасоў.



У цяперашні час Устаўная грамата Ісламская Рэспубліка Іран у якасьці выразьніка палітычных, сацыяльных, культурных і эканамічных структур і адносін у грамадзтве павінна садзейнічаць умацаваньню асноў ісламскага кіраваньня, паказваючы ўзор новага ладу, які ўзнік на руінах што загінулі тыраніі ў змагарнай барацьбе.


Спосаб праўленьня ў ісламе.

З пункту гледжаньня ісламу, праўленьне бярэ свой пачатак не ў клясавых інтарэсах і асабістай або групавой уладзе; яно зьяўляецца ўвасабленьнем дзяржаўных ідэалаў народу адзінаверцаў і аднадумцаў, якая самаарганізуецца, каб у працэсе духоўнай і светапоглядным разьвіцьці дасягнуць канчатковай мэты (прыйсьці да Бога). У руху замаганьня-разьвіцьця наш народ вызваліўся ад напластаваньняў тыранічнага ладу і замежных уплываў на грамадзкую думку і вярнуўся да праўдзіва ісламскага сьветапогляду, а зараз мае намер стварыць ўзорнае ісламская грамадзтва на аснове ісламскіх пастановаў. Таму роля устаное граматы заключаецца ў ажыцьцяўленьні светапоглядных асноў змагарнага руху і стварэньні ўмоў для выхаваньня чалавека ў духу высокіх і ўсёабдымных ісламскіх каштоўнасьцяў.

З улікам скіраванасьці Ісламскага перавароту ў Іране на перамогу прыгнечаных над прыгнятальнікамі, устаўная грамата стварае ўмовы для працягу перавароту ў краіне і за яе межамі і спрабуе шляхам развіцьця адносін зь іншымі ісламскімі і народнымі рухамі знайсьці шлях навукі адзінай сусьветнай ісламскай грамады і спрыяць ўзмацненьню барацьбы за выратаваньне прыгнечаных народаў ва ўсім сьвеце. З улікам сутнасьці гэтага вялікага руху. Устаўная грамата гарантуе ліквідацыю усякай духоўнай і сацыяльнай дэспатыі і эканамічнага манапалізму. Яна спрабуе пакончыць з дэспатычнай сістэмай і перадаць лёс народа ў яго ўласныя рукі.

Пры стварэньні дзяржаўных структур, якія зьяўляюцца падставай грамадзтва, выкарыстоўваецца ісламскае тлумачэньне гэтых пытаньняў адказнымі дзеячамі ладу праўленьня і кіраваньня справамі дзяржавы. Заканатворчасьць, якая адлюстроўвае прынцыпы грамадзкага кіраваньня, знаходзіцца ў рамках Карана і Суны. Таму неабходны сур'ёзны і пільны нагляд з боку справядлівых праведных і адданых ісламскіх багасловаў. Мэтай ісламскага кіраваньня зьяўляецца рост чалавечай асобы ў напрамку чароўнага ладу, а таксама раскрыцьцё і росквіт здольнасьцяў чалавека, якія паказваюць яго богападобнасьць і гэта залежыць ад актыўнага і шырокага ўдзелу ўсіх грамадзкіх сіл у працэсе перабудовы грамадзтва.

Таму ўстаўная грамата стварае аснову для ўдзелу ўсіх прадстаўнікоў супольнасьці ў прыняцьці дзяржаўных, лёсавызначальных рашэньняў на ўсіх яго этапах, каб кожны нес адказнасьць за грамадзтва на шляху чалавечага развіцьця. Гэта і будзе ажыцьцяўленьне прынцыпу праўленьня абяздоленых на зямлі.

Праўленьне справядлівага факіха.

Згодна з правілам пераемнасьці праўленьня імамаў, устаўная грамата зьяўляецца асновай праўленьня правадыра, які адказвае ўсім патрабаваньням і прызнанага ў такой якасьці народам. Правадыр павінен гарантаваць прытрымліваньне розных грамад свайму праўдзіваму ісламскаму абавязку.

Эканоміка - гэта сродак, а не мэта.

У справе ўмацаваньня эканамічнага патэнцыялу самае важнае -гэта задавальненьне патрэбаў чалавека на шляху яго развіцьця і духоўнага росту, што адрозьніваецца ад іншых эканамічных фармацый, якія імкнуцца да канцэнтрацыі і павелічэньня багацьця і дамагаюцца карыслівых мэтаў. Згодна з матэрыялістычнаму светапогляду, сама эканоміка зьяўляецца мэтай, а таму на розных этапах чалавечага развіцьця эканоміка становіцца фактарам раскладаньня і заняпаду. У той жа час, у ісламе эканоміка разглядаецца як сродак, ад якога нельга нічога чакаць, акрамя лепшай прадукцыйнасьці для дасягненьня пастаўленай мэты.

Таму праграма ісламскай эканомікі прадугледжвае стварэньне спрыяльных умоў для праявы творчага патэнцыялу чалавека. Таму ісламская праўленьне абавязана забясьпечыць адпаведныя роўныя магчымасьці для ўсіх, занятасьць і задавальненьне патрэбаў чалавека для працягу яго развіцьця.

Жанчына ва ўстаўное грамаце.

Пры стварэньні грамадзкіх асноў ісламу тыя, хто да таго падвяргаліся ўсебаковай замежнаму прыгнётуі, зноўку набываюць сваю чалавечую сутнасьць. Так як жанчыны знаходзіліся пад вялікім прыгнётам з боку сатанінскага тыранічнага рэжыму, яны павінны набыць больш правоў. Сям'я - гэта асноўная суполка грамадзтва і асноўны ачаг развіцьця і ўзвышэньня чалавека. Неабходна дасягнуць згоды ў поглядах і духоўных ідэалах пры стварэньні сям'і, што зьяўляецца адной з задач ісламскага кіраваньня. Пры такім падыходзе да сям'і, жанчын ужо не разглядаецца як "рэч" ці "працоўны сродак" на службе эксплуатацыі і спажывецкай ідэалогіі. Яна зноўку здабывае сур'ёзную і ганаровую абавязак - мацярынства. Яна выхоўвае дзяцей у верным духу і разам з мужчынам ідзе ў першых шэрагах актыўнага грамадзкага жыцьця. Такім чынам, яна здабывае больш сур'ёзную задачу і адказнасьць, якая валодае найвышэйшай каштоўнасьцю і ласкай з пункту гледжаньня ісламу.

Войска ісламу.

Пры стварэньні і забеспячэньні абарончага войска краіны зьвяртаецца асаблівая ўвага на тое, каб іх асновай і правілам іх дзейнасьці стала вера ў ісламскае вучэньне. Таму Войска Ісламскай Рэспублікі Іран і сторажы Ісламскага перавароту ствараюцца ў адпаведнасьці з названымі мэтамі. Не толькі ахова межаў, але і ісламская задача, то ёсць джыхад ў імя Бога, а таксама барацьба ў імя Боскага закона ў сьвеці ляжыць на іх плячах.

Правасуддзе ва ўстаўное грамаце.

Праблема правасуддзя ў сувязі з абаронай правоў народа на шляху ісламскага руху ў мэтах прадухіленьня нязначных адхіленьняў ад гэтага шляху сярод ісламскае грамады, мае жыцьцёва важнае значэньне. Таму прадугледжваецца стварэньне ладу правасуддзя, заснаванай на ісламскай справядлівасьці і якая складаецца са справядлівых суддзяў, цалкам валодаючыхь ісламскім правам. З улікам фундаментальнай важнасьці і адмысловага акцэнту на яе рэлігійную сутнасць, судовая сістэма павінна быць чыстая ва ўсіх сваіх праявах.

Выканаўчая ўлада.

З улікам асаблівага значэньня выканаўчай улады для ажыцьцяўленьня ў жыццё ісламскіх законаў і усталяваньні ў мэтах дасягненьня панаваньня справядлівых адносін у грамадзтве, а таксама з улікам яе неабходнасьці для забесьпячэньня дасягненьня канчатковай жыцьцёвай мэты, яна павінна спрыяць стварэньню ісламскага грамадзтва. Таму з пункту гледжаньня ісламу адпрэчваецца такі рэжым, які, ствараючы рагаткі і перашкоды, перашкодзіць руху да гэтай мэты ці замарудзіць яго. З прычыны гэтага, катэгарычна адвяргаецца чыноўніцкі лад, спароджаны сатанінскім тыранічным праўленьнем, каб яго месца заняў больш эфектыўны выканаўчы механізм, здольны хутчэй выконваць урадавыя абавязацельствы.

Сродкі масавай інфармацыі.

Сродкі масавай інфармацыі (радыё і тэлебачаньне) павінны служыць распаўсюджваньню ісламскай культуры ў працэсе развіцьця Ісламскага перавароту, выкарыстоўваючы разумнае сутыкненьне розных меркаваньняў і мысьляў і рашуча устрымліваючыся ад распаўсюджваньня распусных і антыісламскага зьяў.

Усё абавязаны прытрымлівацца прынцыпаў закона, які лічыць сваёй галоўнай задачай забесьчэньне свабоды і годнасьці чалавека і адкрывае шлях да яго развіцьця і ўдасканаленьня. Ісламскаі народ павінен выбраць дасьведчаных прававерных службовых асоб і пастаяннай пільнаваць іх дзейнасьць, удзельнічаючы такім чынам у пабудове ісламскага грамадзтва, якое з Божай дапамогай стала б узорам для перайманьня для ўсяго сьвету.

Паслы.

Рада старцаў, якая складаецца з прадстаўнікоў народа, з улікам названых вышэй мэтаў і матываў завяршыў працу над устаўной граматай, якая складаецца з 12 разьдзелаўў, якія ўключаюць у сябе 175 артыкулаў, шляхам вывучэньня праекта, прадстаўленага ўрадам, і прапаноў розных груп насельніцтва напярэдадні наступу 15-га стагоддзя хіджры Прарока Мухамеда (хай будзе зь ім ласка Алаха і яго дабраславеньне!), які заснаваў ісламскае вызваленчае вучэньне.

Спадзяемся, што новы век па месячнай Хіджры стане стагоддзем праўленьня прыгнечаных ва ўсім сьвеці і заняпаду ўсіх прыгнятальнікаў.

У імя Бога, Міласцівага, Міласэрнага!

Устаўная грамата Ісламскай Рэспублікі Іран.

Разьдзел першы. Асноўныя правілы.

Артыкул 1.

Спосаб праўленьня ў Іране - Ісламская Рэспубліка, за якую народ Ірана на аснове сваёй даўняй веры ў праўленьне справядлівасьці па Карану пасьля перамогі Ісламскага перавароту пад кіраўніцтвам вялікага аяталы імама Хамэйні прагаласаваў большасьцю ў 98,2 адсотка галасоў ад агульнай колькасьці выбаршчыкаў на рэферэндуме, праведзеным 10 і 11 фарвардына 1358 г. у сонечнай хіджры (1 і 2 джамады-аль-Ула 1399 г. у месяцовай хіджры - 30 і 31 сакавіка 1979).

Артыкул 2.

Ісламская рэспубліка - гэта спосаб кіраваньня, заснаваная на веры ў:

1. Адзінага бога (Ла іллахі ілла-ллах), у тое, што Ён устанаўлівае законы шарыяту і што чалавек павінен слухаць яго волю;

2. Боскія адкрыцьці і іх асноватворную ролю ў тлумачэньні законаў;

3. Страшны суд і яго важную ролю ў чалавечым удасканальваньні на шляху да Бога;

4. Боскую справядлівасьць у Стварэньні і ўсталяваньні законаў шарыяту;

5. Пераемнасьць імамаў (імамат) і іх апека над грамадзтвам і асноватворная роля гэтага правіла ў прадаўжэньні ісламскага перавароту;

6. Высакароднасьць і вышэйшую каштоўнасьць чалавека і свабоды чалавека і яго адказнасьці перад Богам, што забясьпечвае роўнасьць, справядлівасьць і дзяржаўную, эканамічную, грамадзкую і культурную незалежнасьць, а таксама народнае адзінства і салідарнасьць шляхам:

а) бесперапыннага выкананьня законаў шарыяту, якія адказваюць усім патрабаваньням факіхаў на аснове Пісаньня і Суны 14 беззаганных. (Прарок Мухамад. Яго дачка Фаціма і 12 імамаў);

б) выкарыстаньня перадавых чалавечых ведаў і вопыту і намаганьні, накіраваныя на іх развіцьцё;

в) адмаўленьня прыгнёту іншых і з боку іншых, а таксама гегемоніі ў адносінах да сябе і іншых.

Артыкул 3.

Урад Ісламскай Рэспублікі Іран заклікан выкарыстаць усе свае магчымасьці для дасягненьня мэтаў, пералічаных у артыкуле 2 для:

7. стварэньня спрыяльнага атачэньня для далейшага развіцьця маральных цнотаў, заснаваных на веры, богабаязнасьці і барацьбе супраць усіх праяў распусты і заняпаду.

8. павышэньня ўзроўню сьвядомасьці народа ва ўсіх галінах з дапамогай належнага выкарыстаньня прэсы і іншых сродкаў масавай інфармацыі.

9. забеспячэньня бясплатнай навукі і цялеснага выхаваньня для ўсіх і на ўсіх узроўнях, а таксама аблягчэньне доступу да вышэйшай асьветы.

10. ўмацаваньня ініцыятывы і духу даследаваньня ва ўсіх галінах навукі, тэхнікі, культуры і ісламу шляхам стварэньня дасьледчых цэнтраў і заахвочваньня дасьледчыкаў.

11. поўнага адмаўленьня каляніялізму і прадухіленьня замежнага ўплыву.

12. ліквідацыі ўсялякага дэспатызму, аўтарытарызму і манапалізму.

13. забеспячэньня дзяржаўных і грамадзкіх свабодаў у рамках закона.

14. забеспячэньня ўдзелу ўсяго народа ў дзяржаўным, эканамічным, грамадзкім і культурным самавызначэньні.

15. ліквідацыі неапраўданай дыскрымінацыі і стварэньня справядлівых умоў для ўсіх і ва ўсіх матэрыяльных і духоўных сферах.

16. стварэньня правільнага адміністрацыйнага ладу і ліквідацыі непатрэбных структур.

17. найбольшага ўмацаваньня нацыянальнага абарончага патэнцыялу з дапамогай ўсеагульнай ваеннай навукі для захаваньня незалежнасьці, тэрытарыяльнай цэласнасьці і ісламскага ладу ў краіне.

18. стварэньня правільнай і справядлівай эканомікі на аснове ісламскіх норм для забеспячэньня дастатку, ліквідацыі беднасьці і разнастайных пазбаўленьняў ў харчаваньні, жыльлёвых умовах, працы і ахове здароўя, а таксама распаўсюджваньне страхаваньня.

19. забесьпячэньня апоры на ўласныя сілы і самадастатковасьці ў навуцы, тэхніцы, прамысловасьці, сельскай гаспадарцы, ваеннай вобласьці і г.д.

20. забеспячэньня ўсебаковых правоў грамадзян, незалежна ад полу, забеспячэньня бясьпекі шляхам справядлівага правасуддзя для ўсіх і роўнасьці ўсіх перад законам.

21. развіцьця і ўмацаваньня ісламскага братэрства і супрацоўніцтва паміж людзьмі.

22. выпрацоўкі зьнешняй палітыкі краіны на аснове ісламскіх крытэрыяў ўстанаўленьня братняга саюза з усімі мусульманамі і бескарыслівай падтрымкі прыгнечаных сьвету.

Артыкул 4.

Усе грамадзянскія, крымінальныя, фінансавыя, эканамічныя, адміністрацыйныя, культурныя, ваенныя, палітычныя і іншыя законы і ўстанаўленьня павінны быць заснаваныя на ісламскіх правілах. Гэты артыкул найвышэйшы па адносінах да іншых артыкулах устаўное граматы, а таксама законам і пастановаў, прычым заключэньне па прычыне адпаведнасьці законаў ісламскім правілам выносіцца факіхамі (ісламскімі прававедамі) Рады старажоў шарыяту.



Артыкул 5.

Падчас адсутнасьці Валі-э-Аср (ды наблізіць Алах яго зьяву!) У Ісламскай Рэспубліцы Іран кіраваньне справамі прававерных і імамат ў ісламскай грамадзе ўскладаецца на справядлівага і набожнага, які валодае шырокім кругаглядам, адважнага і які мае арганізатарскія здольнасьці факіха, якія прымае гэтыя абавязкі згодна артыкуле 107.

Артыкул 6.

У Ісламскай Рэспубліцы Іран кіраваньне справамі краіны ажыцьцяўляецца з апорай на грамадзкую думку шляхам выбараў Правадыра грамады, паслоў Сабору ісламскай рады, радцаў рады г.д., альбо шляхам рэферэндуму, якія праводзяцца па пытаньнях, вызначаных у іншых артыкулах гэтае ўстаўное граматы.

Артыкул 7.

Згодна загаду Сьвятога Карана наступныя парады: Сабор ісламскай рады, рады абласьцёў, вобласьці, месты, раёны, паветы, вёскі і г.д., зьяўляюцца асноўнымі органамі прыняцьця рашэньняў і кіраваньня краінай. Гэтая ўстаўная грамата і законы, заснаваныя на ёй, вызначаюць парадак навукі і сферу правоў і абавязкаў радаў.

Артыкул 8.

У Ісламскай Рэспубліцы Іран заклік да дабра, пропаведзь ўхваляемага і забарона неўхваляемага зьяўляецца ўсеагульнай абавязкам, які людзі нясуць у адносінах адзін да аднаго, дзяржава - у адносінах да народа і народ - у адносінах да дзяржавы. Закон вызначае ўмовы, сферу і спосаб выкананьня гэтага абавязку.

Артыкул 9.

У Ісламскай Рэспубліцы Іран свабода, незалежнасьць, адзінства і земская цэласнасьць краіны неаддзельныя адзін ад аднаго; абарона іх ёсьць абавязак дзяржавы і кожнага грамадзяніна грамадзтва. Ніхто ня мае права на падставе свабоды нанесьці нават самую нязначную шкоду дзяржаўнай, культурнай, гаспадарчай і вайсковай незалежнасьці, а таксама земскай цэласнасьці Ірана. Ні адна службовая асоба ня мае права на падставе абароны незалежнасьці і земскай цэласнасьці краіны ўшчамляць законныя свабоды, нават шляхам выданьня законаў і іншых абавязковых загадаў.

Артыкул 10.

Бо сям'я з'яўляецца асноўнай суполкай ісламскага грамадзтва, ўсе законы і запаведы павінны быць накіраваны на палягчэньне стварэньня сям'і, ахову яе свяшчэннага стану і трываласьць сямейных адносін на аснове ісламскага права і поглядаў.

Артыкул 11.

Згодна сьвяшчэннаму аяту ўсе мусульмане ўяўляюць сабой адзіную грамаду. Урад Ісламскай Рэспублікі Іран абавязана зрабіць так, каб яго агульная дзяржаўная лінія грунтавалася на саюзе ісламскіх народаў: яно павінна прыкладаць найбольш намаганьняў да таго, каб ажыцьцявіць дзяржаўнае, гаспадарчае і культурнае адзінства ісламскага сьвету.

Артыкул 12.

Дзяржаўнай верай Ірана зьяўляецца іслам джафарыцскае плыні, які прызнае існаваньне 12 імамаў, і гэтае правіла назаўжды застанецца нязменным. Іншыя ісламскія вераваньні, у прыватнасьці ханафіцкае, шафіцкае, малікіцкае, ханбаліцкае і зэйдыцкае, карыстаюцца поўнай павагай. Пасьлядоўнікі гэтых вераваньняў цалкам вольныя ў выкананьні верніцкіх абрадаў згодна сваіх верніцкіх правілах, яны могуць займацца верніцкім выхаваньнем і навукай, вырашаць грамадзянскія і асабістыя справы (шлюб, развод, спадчыну, завяшчаньне) і на падставе іх звяртацца ў суд; у любым месцы, дзе паслядоўнікі аднае з гэтых ісламскіх плыняў складаюць большасьць насельніцтва, мясцовыя правілы і пастановы ўсталёўваюцца парадамі на аснове патрабаваньняў гэтых верніцкіх плыняў, але пры захаваньні правоў паслядоўнікаў іншых мусульманскіх плыняў.

Артыкул 13.

Іранскія зараастрыйцы, юдэі і хрысьціяне зьяўляюцца адзінымі верніцкімі меншасьцямі, якія могуць свабодна ажыцьцяўляць свае верніцкія абрады ў рамках закона і паступаць у грамадзянскіх справах і ў сферы верніцкага выхаваньня згодна са сваім вучэньнем.

Артыкул 14.

Згодна аяту ўрад Ісламскай Рэспублікі Іран і мусульмане абавязаны з дабрынёй і ісламскай справядлівасьцю зьвяртацца зь немусульманамі і захоўваць іх чалавечыя правы. Гэтае правіла дзейнічае ў адносінах да асобаў, якія не выступаюць супраць ісламу і Ісламскае Рэспублікі Іран і ня ўдзельнічаюць у змовах.

Раздзел другі. Мова, азбука, гісторыя і дзяржаўны сьцяг краіны.

Артыкул 15.

Пісьмовай і агульнай мовай і азбукай для іранскага народа зьяўляецца пэрсідзкая мова і пэрсідзкая азбука. Пісьмовыя лісты й словы, пісьмовая перапіска і падручнікі павінны быць напісаны на гэтай мове гэтай азбукай, аднак мясцовыя народныя мовы могуць свабодна выкарыстоўвацца разам з персідзкай мовай у друку і іншых сродках масавай інфармацыі, а таксама для выкладаньня народных літаратур у школах.

Артыкул 16.

Так як мовай Карана і ісламскіх навук зьяўляецца арабская мова і персідзкая літаратура зь ім цесна звязана, гэтая мова павінна выкладацца пасьля заканчэньня пачатковай школы, і да канца сярэдняй школы ва ўсіх клясах незалежна ад іх спецыялізацыі.

Артыкул 17.

Пачаткам пісьмовага летазьлічэньня краіны лічыцца хіджра прарока ісламу (хай дабраславіць і вітае Алах яго і яго род!), Прычым прызнаецца як месяцовая, так і сонечная хіджры, хоць праца дзяржаўных устаноў адбываецца згодна з сонечнай хіджры. Адзіны выходны дзень тыдня - пятніца.

Артыкул 18.

Дзяржаўны сьцяг Ірана выкананы ў трох колерах - зялёным, белым і чырвоным - і нясе на сабе адзіны знак Ісламскай Рэспублікі і заклік "Алах Акбар!".

Разьдзел трэці. Правы народа.

Артыкул 19.

Іранцы, якія адносяцца да любой народнасьці або племя, маюць роўныя правы; колер скуры, раса, мова і да іншага ня ставіць нікога ў прывілеяванае становішча.

Артыкул 20.

Усе іранцы, незалежна ад полу, аднолькава карыстаюцца заступніцтвам закона і ведаюць усіх гуманітарнымі, палітычнымі, эканамічнымі, сацыяльнымі і культурнымі правамі з улікам захаваньня ісламскіх нормаў.

Артыкул 21.

Урад абавязаны з улікам ісламскіх правілаў гарантаваць выкананьне правоў жанчын ва ўсіх сферах, а таксама:
ствараць спрыяльныя ўмовы для развіцьця асобы жанчыны і адраджэньня яе матэрыяльных і духоўных правоў;
падтрымліваць жанчыну-маці, асабліва ў перыяд цяжарнасьці і кармленьні дзіцяці, а таксама браць на сябе заступніцтва над бездагляднымі дзецьмі;
стварыць кампетэнтны суд для захаваньня і працягу сям'і;
арганізаваць асаблівую страхаваньне удоў і састарэлых, адзінокіх жанчын;
у выпадку адсутнасьці законнага карміцеля, даручаць апеку над дзецьмі годным маці для забеспячэньня шчаслівай будучыні дзяцей.

Артыкул 22.

Чалавечую годнасьць, жыцьцё, маёмасьць, правы, жыллё і прафесійная дзейнасьць чалавека недатыкальныя, за выключэньнем выпадкаў, прадугледжаных законам.

Артыкул 23.

Забараняецца праверка поглядаў чалавека. Чалавек ня можа быць падвергнуты вымоваў з-за яго поглядаў.

Артыкул 24.

Прэса вольная ў публікацыі матэрыялаў, за выключэньнем тых выпадкаў, калі яны наносяць шкоду асновам ісламу або грамадзкім правах. Гэтыя выпадкі вызначаюцца законам.

Артыкул 25.

Ускрыцьцё і недастаўка пісьмаў адрасату, запіс і абнародаваньне тэлефонных перамоў, перахоп тэлеграфных і тэлексных паведамленьняў, іх цэнзура і недастаўка адрасату і любое падслухоўваньне забаронены, акрамя выпадкаў, калі яны ажыцьцяўляюцца па законе.

Артыкул 26.

Партыі, палітычныя і прафесійныя супольнасьці і арганізацыі, ісламскія грамадзтва і прызнаныя рэлігійныя меншасьці вольныя, але пры ўмове, што яны ня будуць парушаць прынцыпы незалежнасьці, свабоды, нацыянальнага адзінства, ісламскіх норм і асновы Ісламскай Рэспублікі. Нікому нельга забараніць у іх удзельнічаць і нікога нельга прымусіць да сяброўства ў якой-небудзь арганізацыі.

Артыкул 27.

Забясьпечваецца свабода сходаў і дэманстрацый бяз зброі і без парушэньняў асноў ісламу.

Артыкул 28.

Кожны можа выбраць сабе працу, да якой мае схільнасьць і якая не супярэчыць ісламу, грамадзкім інтарэсам і не парушае правы іншых.

Урад абавязаны з улікам патрэбаў грамадзтва ў розных прафесіях ствараць для ўсіх магчымасьці для занятасьці і роўныя ўмовы для заняткі працоўных вакансіяў.

Артыкул 29.

Усе маюць права на сацыяльнае забеспячэньне па выслузе гадоў, беспрацоўі, старасьці, інваліднасьці, адсутнасьці карміцеля, непрыемнасьцяў у дарозе, а таксама ў выпадку здарэньняў, аварыяў і патрэбы ў медыцынскай дапамогі і назіраньні ў выглядзе страхаваньня і г.д.

Урад абавязаны паводле законаў забясьпечыць кожнага члена грамадзтва названай дапамогай і паслугамі за кошт грамадзкіх даходаў і узносаў насельніцтва.

Артыкул 30.

Урад абавязаны прадастаўляць ўсяму народу магчымасьць бясплатнага атрыманьня адукацыі да заканчэньня сярэдняй школы і пашыраць магчымасьці атрыманьня вышэйшай адукацыі настолькі, наколькі гэта дазволіць апора краіны на ўласныя сілы.


Артыкул 31.
Кожны іранец і кожная іранская сям'я маюць права на жыльлё, суразмернае з іх патрэбамі. Урад абавязаны выконваць палажэньні гэтага артыкула з улікам прыярытэту асабліва маюць патрэбу, асабліва рабочых і сельскіх жыхароў.
Артыкул 32.
Ніхто ня можа быць арыштаваны акрамя як па прыгавору і ў парадку, прадугледжаным законам. У выпадку арышту ўтрыманьне абвінавачваньні павінна быць неадкладна прадстаўлена і растлумачана абвінавачанаму ў пісьмовым выглядзе з указаннем прычын затрыманьня. На працягу максімум 24 гадзін папярэдняе справа павінна быць накіравана ў кампетэнтныя судовыя інстанцыі, каб як мага хутчэй быў падрыхтаваны судовы працэс. Парушэньне гэтага артыкула караецца па законе.
Артыкул 33.
Нікога нельга выслаць з месца жыхарства, нікому нельга забараніць пасяліцца там, дзе ён хоча, альбо прымусіць пасяліцца дзе-небудзь, акрамя выпадкаў, прадугледжаных законам.
Артыкул 34.
Кожны мае неаспрэчнае права на правасуддзе і можа звярнуцца з гэтай мэтай у адпаведны суд. Усе члены грамадзтва маюць права на наяўнасьць даступных ім судоў. Нікому нельга забараніць звярнуцца ў суд, на зварот у які ён мае права паводле закону.
Артыкул 35.
Ва ўсіх судах пазоўнік і адказнік маюць права на адваката. Калі яны не могуць выбраць адваката, то адвакат павінен ім быць прадастаўлены.
Артыкул 36.
Толькі кампетэнтным судом і толькі на аснове закона можа быць вынесены прысуд аб пакараньні, і толькі пры гэтых умовах ён можа быць выкананы.
Артыкул 37.
Прызнаецца прэзумпцыя невінаватасьці: ніхто не прызнаецца злачынцам з пункту гледжаньня закона, пакуль яго віна ня будзе даказаная ў кампетэнтным судзе.
Артыкул 38.
Забараняецца прымяненьне любых катаваньняў для атрыманьня прызнаньня або інфармацыі. Нікога нельга прымусіць да дачы паказаньняў сьведак, прызнаньні або клятве; такія паказаньні сьведак, прызнаньня і клятвы ня маюць сілы.
Парушэньне гэтага артыкула караецца законам.


Артыкул 39.

Ўсякае абразу чалавечай годнасьці затрыманае, арыштаванае, зьняволенае або сасланае асобы забаронена і караецца згодна з законам.

Артыкул 40.

Ніхто ня можа ажыцьцяўляць свае правы на шкоду іншым або парушаючы грамадзкія правы.

Артыкул 41.

Кожны іранец валодае бясспрэчным правам на іранскае грамадзянства. Ўрад ня можа пазбавіць ніводнага іранца грамадзянства, акрамя тых выпадкаў, калі ён сам хадайнічае пра гэта альбо прымае грамадзянства іншай дзяржавы.

Артыкул 42.

Замежныя грамадзяне могуць па законе атрымаць іранскае грамадзянства прычым пазбавіць такіх грамадзян грамадзянства можна ў тым выпадку, калi iншая дзяржава прыме іх у сваё грамадзянства ці самі яны зьвернуцца з такой просьбай.

Разьдзел чацвёрты. Гаспадарка і грошы.

Артыкул 43.

У мэтах забеспячэньня гаспадарчай незалежнасьці грамадзтва і выкараненьня галечы і пазбаўленьняў і задавальненьня патрэбаў чалавека ў працэсе яго развіцьця і захаваньня яго годнасьці, гаспадарка Ісламскай Рэспублікі Іран грунтуецца на наступных палажэньнях:
забесьпячэньне асноўных патрэбаў: жыльлё, ежа, адзеньне, ахова здароўя. навуку і магчымасьць стварэньня сям'і для ўсіх.
забесьпячэньне ўмоў і магчымасьцяў працы для ўсіх для таго, каб дасягнуць поўнай занятасьці; прадастаўленьне сродкаў вытворчасьці ўсім тым, хто можа працаваць, але ня мае такіх сродкаў, праз кааператывы, вылучэньне бяз росту пазыкаў і іншымі законнымі шляхамі, што не павінна прывесьці да засяроджваньня багацьця ў руках асобных асоб або груп альбо да ператварэньня дзяржавы ў буйнога і адзінага прадпрымальніка. Гэтыя меры павінны прымацца з улікам патрэбаў, пазначаных у агульных плянах гаспадарчага разьвіцьця краіны на кожным пэўным этапе.
ажыцьцяўленьне гаспадарчага плянаваньня краіны такім чынам, каб форма і зьмест, а таксама час працы дазвалялі чалавеку ня толькі прыкладаць намаганьні ў сваёй сферы занятасьці, але і дазвалялі займацца духоўным, палітычным і сацыяльным самаўдасканаленьнем і самаадукацыяй, актыўна ўдзельнічаць у кіраваньні справамі краіны, а таксама павышаць узровень сваіх уменьняў і праяўляць ініцыятыву.
свабода выбару прафесіі, адсутнасьць прымусу чалавека да пэўнай працы і прадухіленьне эксплуатацыі чужой працы.
забарона нанясення шкоды іншым, манапалізму, спекуляцыі, ліхвярскай прыбытку і іншых неўхваляемых дзеяньняў.
забароны марнатраўства ва ўсіх сферах гаспадаркі, у прыватнасьці ў спажываньні, капіталаўкладаньні, вытворчасьці, размеркаваньні і аказаньні паслуг.
прыцягненьне навукі і тэхнікі і падрыхтоўка спецыялістаў у адпаведнасьці - патрэбамі развіцьця гаспадаркі краіны.
прадухіленьне замежнага гаспадарчага панаваньня над гаспадаркі краіны.
асаблівую ўвагу да сельскагаспадарчае, жывёлагадоўчае і прамысловае вытворчасьці, якаяі забясьпечвае грамадзкія патрэбы і спрыяе апоры краіны на ўнутраныя сілы і вызваляе яе ад залежнасьці ад іншых.

Артыкул 44.

Гаспадарчы лад Ісламскай Рэспублікі Іран заснаваны на трох частках - дзяржаўнай, грамадзкім і асабістым пры пастаянным і правільным плянаваньні.

Дзяржаўная частка ўключае ў сябе ўсе буйную прамысловасьць, асноўныя галіны прамысловасьці, зьнешні торг, буйныя горнарудныя прадпрыемствы, банкаўская справа, страхаваньне, забесьпячэньне электраэнергіяй, плаціны і буйныя вадаправоды, радыё і тэлебачаньне, пошту, тэлеграф і тэлефон, грамадзянскую авіяцыю, суднаходства, дарогі, у прыватнасьці жалезныя, і г.д. Усё гэта ў выглядзе народае уласнасьці знаходзіцца ў падпарадкаваньні дзяржавы.

Грамадзкая частка ўключае ў сябе грамадзкія вытворчыя і размеркавальныя прадпрыемствы і ўстановы, якія згодна з ісламскімі правіламі ствараюцца ў месьце і ў вёсцы.

Асабістая частка ахоплівае тую частку земляробства, жывёлагадоўлі, прамысловасьці, торгу і сферы паслуг, якія дапаўняюць гаспадарчую дзейнасьць дзяржаўнага і грамадзкіх частак.

У гэтыхчастках гаспадаркі ўласнасьць пры ўмове непярэчаньня іншым артыкулам гэтага разьдзела і законам ісламу, а таксама спрыяньня развіцьцю гаспадаркі краіны і ненанясеньня шкоды грамадзтву знаходзіцца пад заступніцтвам законаў Ісламскай Рэспублікі.

Закон вызначае правілы, сферу і ўмовы функцыянаваньня гэтых трох частак.

 

Артыкул 45.

Грамадзкі здабытак, у прыватнасьці неруш або кінутыя землі, шахты, моры, азёры, рэкі і іншыя агульныя водныя радовішчы, горы, даліны, лясы, трысьняговыя зарасьнікі, натуральныя гаі, лугі, якія не маюць ўладальніка, спадчына без нашчадкаў, ўласнасьць, чый гаспадар не усталяваны, а таксама грамадзкі здабытак, адабранае, што прысвоілі яго, знаходзіцца ў дзяржаве ісламскай дзяржавы, якое павінна выкарыстоўваць яго ў агульных інтарэсах. Закон вызначае парадак выкарыстаньня складнікаў грамадзкага здабытку (яго частак).

Артыкул 46.

Кожны зьяўляецца ўласьнікам таго, што атрымана за кошт яго законнае работы. Ніхто ня можа на падставе уласьнасці на выраб сваёй працы пазбавіць іншага магчымасьці працы і атрыманьня даходу.

Артыкул 47.

Асабістая ўласнасьць, атрыманая законным шляхам, карыстаецца павагай. Закон вызначае правілы, звязаныя зь ёй.

Артыкул 48.

Не павінна быць крыўды ў выкарыстаньні прыродных рэсурсаў і выкарыстаньня народнага даходу на ўзроўні стану і ў разьмеркаваньні гаспадарчай дзейнасьці паміж рознымі землямі краіны з тым, каб кожны стан меў неабходныя грашовыя і іншыя магчымасьці ў адпаведнасьці са сваімі патрэбамі і сіламі.

Артыкул 49.

Урад павінен адбіраць назапашваньні, атрыманыя за кошт ліхвярскага прыбытку, прысваеньня уласнасьці, хабару, растраты, крадзяжу, азартных гульняў, злоўжываньні верніцкай маёмасьцю, дзяржаўных падрадаў і дагавораў, продажу пустынных участкаў і маёмасьці, што не належыць асобе, стварэньняі месцаў распусты і за кошт іншых незаконных спосабаў узбагачэньня і вяртаць незаконна прысвоенае сапраўднаму ўладальніку, а ў выпадку невядомасьці яго - перадаваць гэту маёмасьць у скарб. Урад павінен ажыцьцяўляць гэтае правіла пасьля расследаваньня і доказы наяўнасьці прымет аднаго з згаданых дзей па законе.

Артыкул 50.

У Ісламскай Рэспубліцы Іран ахова навакольнага асяроддзя, у якой павінна праходзіць грамадзкае жыцьцё і развіцьцё будучых пакаленьняў, зьяўляецца грамадзкім абавязкам. Таму забараняецца гаспадарчая і іншая дзейнасьць, якая непарыўна зьвязана з забруджваньнем навакольнага асяроддзя і наносіць яму непапраўную шкоду.

Артыкул 51.

Падаткі ўсталёўваюцца выключна па законе. Закон вызначае выпадкі вызваленьня ад падаткаў і падатковых ільгот.

Артыкул 52.

Гадавы роспіс расходаў краіны ў парадку, прадугледжаным законам, рыхтуецца ўрадам i прадстаўляецца ў Сабор ісламскай рады на роздум і ўхвалу. Любыя змены ў расходных паказчыках ажыцьцяўляюцца ў парадку, якi прадугледжаны ў законе.

Артыкул 53.

Усе прыбыткі дзяржавы сабіраюцца на опіс Галоўнага скарбу. Усе выдаткі ў рамках зацьверджаных купаў ажыцьцяўляюцца згодна з законам.

Артыкул 54.

Грашовы суд знаходзіцца ў прамым падначаленьні ў Сабора ісламскай рады. Яго структура і кіраваньне справамі ў Тэгеране і ў сталіцах станаў вызначаецца законам.

Артыкул 55.

Грашовы суд у парадку, прадугледжаным законам, правярае ці наглядае ўсе рахункі міністэрстваў, дзяржаўных прадпрыемстваў і ўстаноў і іншых структур, якія хоць у нейкай ступені выкарыстоўваюць дзяржаўны скарб краіны, каб пераканацца ў тым, што выдаткі не перавысілі зацьверджаныя расходы і што кожная капа выдаткаваная правільна. Грашовы суд згодна з законам рыхтуе адпаведныя грашовыя выкладкі, рахункі і дакументы і здае Сабору ісламскай рады справаздачу аб выкананьні роспісу расходаў за кожны год з дадаткам сваіх высноў і прапаноў. Гэты даклад павінен быць абнародаваны для ўсеагульнага ведама.

Разьдзел пяты. Панаваньне народа і ўрадны ўлады, заснаваныя на ім.

Артыкул 56.

Поўная ўлада над сьветам і чалавекам належыць Богу, які даў чалавеку ўладу над сваім грамадзкім жыцьцём. Ніхто ня можа адабраць у чалавека гэта Боскае права, альбо паставіць яго на службу інтарэсаў нейкага чалавека ці групы людзей. Народ ажыцьцяўляе гэта права, дадзенае Богам, так. як гэта паказана ў наступных артыкулах.

Артыкул 57.

Кіраваньне Ісламскай Рэспублікі Іран ажыцьцяўляецца заканадаўчай, выканаўчай і судовай уладамі, якія дзейнічаюць пад наглядам пана (вэлаятэ факіх) згодна з ніжэйпададзенымі артыкулах устаўное граматы. Названыя ўлады не залежныя адзін ад аднаго.

Артыкул 58.

Заканадаўчая ўлада ажыцьцяўляецца Саборам ісламскай рады, якi ўтвараецца з абраных народам паслоў Яго рашэньні пасьля праходжаньня заканадаўчых правілаў, указаных у наступных артыкулах, перадаюцца для выкананьня выканаўчай і судовай уладаў.

Артыкул 59.

Пры вырашэньні найважнейшых гаспадарчых, дзяржаўных, грамадзкіх і культурных праблем заканадаўчая ўлада можа ажыцьцяўляцца з дапамогай апытаньня народу шляхам прамога звароту да волі народа. Патрабаваньне аб звароце да ўсеагульнага галасаваньня павінна быць зацьверджана двума трацінамі ад агульнай колькасьці паслоў Сабора.

Артыкул 60.

Выканаўчая ўлада ажыцьцяўляецца Правадыром грамады і міністрамі ва ўсіх выпадках, акрамя тых, якія дадзенай устаўной граматай непасрэдна аднесены да ведама Пана краіны.

Артыкул 61.

Судовая ўлада ажыцьцяўляецца судамі службы справядлівасьці, якія павінны быць створаны згодна з ісламскімі правіламі і займацца вырашэньнем спрэчак, аховай грамадзкіх правоў і захаваньнем і развіцьцём справядлівасьці, а таксама выкананьнем пакараньняў згодна ісламскімм запаведам.

Разьдзел шосты. Заканадаўчая ўлада.

Частка першая. Сабор ісламскай рады.

Артыкул 62.

Сабор ісламскай рады ўтвараецца з прадстаўнікоў народа, якія выбіраюцца прамым таемным галасаваньнем. Закон устанаўлівае патрабаваньні да выбаршчыкаў і кандыдатам у паслы, а таксама парадак выбараў.

Артыкул 63.

Рок паўнамоцтваў паслоў Сабору ісламскай рады складае 4 гады. Выбары на кожны чарговы рок павінны праводзіцца да заканчэньня паўнамоцтваў паслоў папярэдняга скліканьня, каб краіна не заставалася без Сабору.

Артыкул 64.

Колькасьць паслоў Сабору ісламскай рады 270 чалавек. Пачынаючы з апытаньня 1368 г. у сонечнай хіджры (1989 г.), па сканчэньні кожных 10 гадоў з улікам чалавечых, палітычных, геаграфічных і іншых фактараў да гэтага ліку паслоў могуць дадавацца максімум 20 чалавек. Зараастрыйцы і юдэі выбіраюць па 1 паслу, асірыйцы і Халдэі выбіраюць разам аднаго пасла, і армяне-хрысьціяне поўначы і поўдня таксама выбіраюць аднаго пасла. Межы выбарчых участкаў і колькасьць паслоў вызначаюцца законам.

Артыкул 65.

Пасьля правядзеньня выбараў пасяджэньня Сабору ісламскай рады маюць права прымаць рашэньні пры наяўнасьці ў дзве траціны ад агульнага ліку паслоў. Законапраекты і пастановы прымаюцца згодна з зацьверджаным ўнутраным правілам, акрамя тых выпадкаў, калі ўстаўная грамата ўсталёўвае асаблівы колькасьць для прыняцьця рашэньняў. Для ўхвалы ўнутраных правілаў неабходна, каб за яго прагаласавала дзьве траціны прысутных паслоў.

Артыкул 66.

Парадак выбараў старшыні і рады Сабору ісламскай рады, а таксама колькасьць капаў, рок іх дзейнасьці, праблемы, якія адносяцца да перамоваў, і арганізацыйныя пытаньні вызначаюцца унутранымі правіламі.

Артыкул 67.

Паслы павінны на першым пасяджэнні Сабору прынесьці клятву і падпісаць яе ліст, які прыводзіцца ніжэй:

У імя Бога, Міласьцівага, Міласэрнага!

"На Сьвятым Каране прыношу клятву Ўсявышняга і Ўсемагутнаму Богу і сваёй чалавечай годнасьцю абавязуюся абараняць іслам і дасягненьні Ісламскага перавароту іранскага народа, а таксама асновы Ісламскай Рэспублікі, быць справядлівым захавальнікам таго, што нам даверыў народ, быць верным прадстаўніком народа і выконваць свае абавязкі сумленна і пабожна, заўсёды быць верным правілам незалежнасьці і велічы краіны, абароны правоў народа і служэньня народу, абараняць устаўную грамату і ў сваіх вусных і пісьмовых выступах думаць пра незалежнасьць краіны, свабодзе народа і забеспячэньні яго інтарэсаў ".

Прадстаўнікі верніцкіх меншасьцяў прыносяць гэтую прысягу са згадваньнем свайго Сьвятога Пісаньня. Паслы, якія не ўдзельнічалі ў першым пасяджэньні Сабору, павінны прынесьці прысягу на першым жа пасяджэньні, у якім прымуць удзел.

Артыкул 68.

У час вайны і ваеннай акупацыі краіны па прапанове Праадыра грамады і са згоды трох чвэрцяў ад агульнага ліку паслоў, зацьверджанага Радаю старажоў шарыяту, выбары на захопленых землях або ва ўсёй краіне могуць быць прыпыненыя на пэўны час. Калі ня будзе абраны новы склад Сабору, ён будзе працягваць сваю працу ў ранейшым складзе.

Артыкул 69.

Гутаркі ў Саборы павінны быць галоснымі, поўную справаздачу аб пасяджэньні Сабору павінен перадавацца па радыё і друкавацца ў дзяржаўных газэтах для ўсеагульнага ведама. У надзвычайных абставінах, калі гэта неабходна для бясьпекі краіны, па просьбе Правадыра грамады, каго-небудзь з міністраў альбо 10 паслоў Сабору можа быць праведзена закрытае пасяджэньне. Рашэньня закрытага пасяджэньня маюць сілу толькі ў выпадку прысутнасьці на ім Рады старажоў шарыяту і прыняцьця гэтых рашэньняў трыма чацвёртымі галасоў ад агульнага ліку паслоў. Пасьля пераадоленьня надзвычайных абставінаў справаздачу аб закрытым пасяджэньні і прынятыя на ім лісты павінны быць надрукаваныя для ўсеагульнага ведама.

Артыкул 70.

Правадыр грамады, яго намесьнікі і міністры могуць па асобнасьці або разам ўдзельнічаць у адкрытых пасяджэньнях Сабору, маючы сваіх дарадцаў. Калі паслы лічаць гэта неабходным, міністры абавязаны прысутнічаць. Іх паведамленьні павінны быць заслуханы кожны раз, калі яны гэтага запатрабуюць.

Частка другая. Правы Сабору ісламскай рады.

 

Артыкул 71.

Сабор ісламскай рады можа прымаць законы па ўсіх пытаньнях у рамках, пазначаных ва ўстаўное грамаце.

 

Артыкул 72.

Сабор ісламскай рады ня можа прымаць законы, якія супярэчаць правілам і ўстанаўленьняў дзяржаўнай веры краіны або устаўное граматы. Заключэньне на гэты конт выносіцца Радаю старажоў шарыяту ў парадку, прадугледжаным у артыкуле 96.Артыкул 73.Сабор ісламскай рады мае права навучаць і тлумачыць звычайнае права. Палажэньні гэтага артыкула не перашкаджаюць тлумачэньню законаў у рамках службы правасуддзя для вызначэньня правага і вінаватага.

 

Артыкул 74.

Пасьля ўхваленьня кабінетам міністраў задумы закона паступаюць у Сабор. Законапраекты могуць разглядацца ў Саборы па прапанове як меней 15 паслоў Сабору ісламскай рады.

 

Артыкул 75.

Законапраекты, а таксама прапановы і папраўкі паслоў па законапраектах, якія вядуць да памяншэньня грамадзкага даходу і павелічэньню грамадзкіх расходаў, могуць быць прапанаваныя на разгляд Сабору толькі ў тых выпадку, калі ў іх будуць прадугледжаны шляхі дапамогі памяншэньня даходу або забеспячэньня грашыма новых выдаткаў.

 

Артыкул 76.

Сабор ісламскай рады мае права на разгляд ўсіх турботаў краіны.

 

Артыкул 77.

Дагаворы, пагадненьні і іншыя міжнародныя лісты павінны праходзіць ухвалу ў Саборы ісламскай рады.

Артыкул 78.

Не дапускаецца любы перагляд межаў, акрамя нязначных асобных зьмен з улікам інтарэсаў краіны і пры ўмове, што гэтая зьмена ня будзе аднабаковай і ня ўчыніць шкоды незалежнасьці і земскай цэласнасьці краіны і будзе адобрана чатырма пятымі ад агульнага ліку паслоў Сабору ісламскай рады.

 

Артыкул 79.

Забараняецца ўвядзеньне ваеннага становішча. Падчас вайны і пры падобных надзвычайных абставінах урад мае права па рашэньні Сабору ісламскай рады часова ўводзіць неабходныя абмежаваньні на час ня больш за 30 дзён. Калі ж абставіны, якія абумовілі ўвядзеньне гэтых абмежаваньняў будуць па-ранейшаму захоўвацца, ўрад абавязаны зноў звярнуцца па дазвол у Сабор.

 

Артыкул 80.

Урад можа атрымліваць і даваць пазыкі або бязвыплатную дапамогу ўнутры краіны і за мяжой толькі пасьля ухвалы Сабору ісламскай рады.

 

Артыкул 81.

Зусім забараняецца прадастаўленьне ільготаў замежнікам для стварэньня таварыстваў і грамад у галіне торгу, прамысловасьці, сельскай гаспадаркі, горнай прамысловасьці і сферы паслуг.

 

Артыкул 82.

Урад ня мае права наймаць на працу замежных знаўцаў, акрамя асабліва неабходных выпадкаў і з адабрэньня Сабору ісламскай рады.

 

Артыкул 83.

Будынкі і ўласнасьць, якая зьяўляецца часткай народнага здабытку, ня могуць быць перададзены іншым асобам, акрамя як з адабрэньня Сабор ісламскай рады і толькі ў тым выпадку, калі гэтая ўласнасьць не ўяўляе сабой рэдкія помнікі.

 

Артыкул 84.

Кожны пасол нясе адказнасьць перад усім народам і мае права выказвацца па ўсіх турботах унутранай і знешняй дзеі краіны.

Артыкул 85.

Пасольскае права адносіцца да асобнага пасла і ня можа быць перададзены каму-небудзь яшчэ. Сабор ня можа перадаць заканадаўчыя паўнамоцтвы чалавеку або групе людзей, аднак у неабходных выпадках можа згодна з артыкулам 72 ускласьці падрыхтоўку пэўных законаў на свае падрады. У такім выпадку гэтыя законы на працягу перыяду часу, вызначанага Саборам, будуць выконвацца ў парадку вопыту, а затым канчаткова зацьвярджацца Саборам. Акрамя таго, Сабор ісламскай рады можа на падставе артыкула 72 перадаваць правы канчатковага зацьвярджэння статутаў дзяржаўных або напалову дзяржаўных грамад, таварыстваў і ўстаноў адпаведным падрадам або ўраду. У гэтым выпадку пастановы ўрада не павінны ўступаць у супярэчнасьць з правіламі і настаўленьнямі дзяржаўнай веры краіны ці з устаўной граматай, пра што згодна з артыкулам 96 выносіць пастанову Рада старажоў шарыяту. Акрамя таго, пастановы ўрада не павінны быць у супярэчнасьці з агульнымі законамі і правіламі краіны. Для таго, каб можна было ўсталяваць адсутнасьць такое супярэчнасьці, яны павінны разам з апублікаваньнем для выкананьня даводзiцца да ведама старшыні Сабору ісламскай рады.

Артыкул 86.

Паслы Сабору цалкам вольныя ў выразе сваіх поглядаў пры выкананьні пасольскіх паўнамоцтваў і ня могуць быць прыцягнутыя да адказнасьці або падвергнуцца арышту за выказаныя ў Саборы погляды і за галасаваньне пры выкананьні сваіх пасольскіх абавязкаў.

Артыкул 87.

Пасьля ўтварэньня кабінета міністраў і да пачатку яго працы Правадыр грамады павінен атрымаць рашэньне аб даверы ў Саборы. Падчас выкананьня сваіх абавязкаў ён можа папрасіць у Сабору рашэньне аб даверы ўраду па важных і спрэчным турботах.

Артыкул 88.

Кожны раз, калі як меней чвэрць ад агульнага ліку паслоў Сабор ісламскай рады будзе мець пытаньні да Правадыра грамады, альбо калі любы пасол захоча задаць пытаньне міністру з нагоды яго абавязкаў, Правадыр грамады ці міністар абавязаны зьявіцца ў Сабор і адказваць на пытаньні, прычым адказ Правадыра павінен быць дадзены на працягу месяца, а міністра - на працягу 10 дзён, акрамя тых выпадках, калі затрымка прызнаецца Саборам паважнай.

Артыкул 89.

У тых выпадках, калі яны палічаць гэта неабходным, паслы Сабору ісламскай рады могуць падаць запыт ураду ці асобнаму ўрадоўцу, пры ўмове, што запыт падпішуць 10 паслоў. На працягу 10 дзён пасля падачы запыту ўрад або адпаведны ўрадовец павінны зьявіцца ў Сабор, адказаць на запыт і атрымаць рашэньне аб даверы Сабору. Калі ўрад ці ўрадовец ня стануць перад Саборам, паслы, якія падпісалі запыт, павінны даць свае тлумачэнні з нагоды гэтага запыту, і, калі Сабор палічыць гэта мэтазгодным, ён вынесе рашэньне аб недаверы. Пры вынясенні рашэньня аб недаверы Саборам, урад або адпаведны урадовец выдаляецца ад пасады. У абодвух выпадках урадоўцы, на якіх паступіў запыт, ня могуць стаць сябрамі новага ўрада, які ўтворыцца адразу ж пасля адстаўкі папярэдняга. Калі як меней трэць паслоў Сабору ісламскай рады падвергнуты запыту Правадыра грамады з нагоды кіраўніцтва выканаўчай уладай і кіраваньня справамі краіны, Правадыр грамады павінен на працягу месяца зьявіцца ў Сабор і даць вычарпальныя тлумачэньні з нагоды закранутых турботаў. Калі пасьля выступаў прыхільнікаў і праціўнікаў, а таксама адказаў Правадыра грамады, дзьве траціны ад агульнай колькасьці паслоў прагаласуюць за неадпаведнасьць Правадыра грамады сваёй пасадзе, пра гэта будзе паведамлена Пану краіны для выкананьня параграфа 10 артыкула 110.

 

Артыкул 90.

Кожны можа накіраваць пісьмовую скаргу на працу Сабору, выканаўчай і судовай уладзе ў Сабор ісламскай рады. Сабор абавязаны разьгледзець скаргу і даць поўны адказ. Калі скарга будзе на выканаўчую або судовую ўладу, Сабор павінен запатрабаваць у іх вычарпальнага адказ і ва ўстаноўлены час паведаміць аб выніках. Тое, што тычыцца грамадзкасьці, павінна быць ёй паведамлена.

 

Артыкул 91.

У мэтах абароны пастановаў ісламу і ўстаўное граматы ад супярэчнасьцяў з імі пастаноў Сабору ісламскай рады ствараецца Рада старажоў шарыяту ў наступным складзе:

6 чалавек зь ліку справядлівых і дасьведчаных у справах краіны багасловаў (факіхаў), якія прызначаюцца Панам краіны;

6 мусульманскіх правазнаўцаў - знаўцаў у розных галінах права, якіх прадстаўляе Сабору ісламскай рады кіраўнік судовай улады для далейшага выбраньня.

 

Артыкул 92.

Раднікі Рады старажоў шарыяту выбіраюцца на рок 6 гадоў, аднак у Радзе першага скліканьня па сканчэньні 3 гадоў па жэрабі замяняецца палова раднікаў кожнай групы, месца якіх займаюць новыя.

Артыкул 93.

Бяз Рады старажоў шарыяту рашэньні Сабору ісламскай рады ня маюць законнай сілы, акрамя выпадкаў зацьвярджэння правоў паслоў і выбараў 6 правазнаўцаў у Раду старажоў шарыяту.

Артыкул 94.

Усе рашэньні Сабору ісламскай рады павінны адпраўляцца ў Раду старажоў шарыяту. Рада старажоў шарыяту павінная на працягу больш за 10 дзён з дня атрыманьня дакументаў разгледзець іх з пункту гледжаньня адпаведнасьці ісламскім правілам і ўстаўное грамаце і ў выпадку, калі знойдзе, што яны супярэчаць названым правілам, накіраваць іх назад у Сабор для паўторнага разгляду. У іншым выпадку рашэньне Сабору можа ўступіць у сілу.

Артыкул 95.

Калі Рада старажоў шарыяту прызнае 10-дзённы тэрмін недастатковым для разгляду рашэньняў Сабору і прыняцьця па іх канчатковага рашэньня, можа з указаньнем прычын адтэрміноўкі прасіць у Сабора яшчэ 10 дзён для завяршэньня разгляду.

Артыкул 96.

Заключэньне аб адсутнасьці неадпаведнасьці рашэньняў Сабору ісламскай рады ўстанаўленьняў ісламу выносіцца большасьцю факіхаў Рады старажоў шарыяту, а заключэньні аб адсутнасьці іх супярэчнасьці ўстаўное грамаце выносіцца большасьцю ад агульнай колькасьці раднікаў Рады старажоў шарыяту.

Артыкул 97.

У мэтах паскарэньня працы раднікі Рады старажоў шарыяту могуць прысутнічаць у Саборы ісламскай рады падчас абмеркаваньня закона або прадстаўленьня закона і слухаць размовы па ім. Калі ж у парадак дня працы Сабору будзе ўнесены скоры законапраект, раднікі Рады старажоў шарыяту павінны прысутнічаць у Саборы і выказаць сваю думку.

Артыкул 98.

Рада старажоў шарыяту тлумачыць устаўную грамату, рашэньне па гэтым прымаецца трыма чвэрцямі раднікаў Рады.

Артыкул 99.

Рада старажоў шарыяту абавязаны ажыцьцяўляць нагляд за выбарамі Рады старцаў па выбарах Пана краіны, Правадыра грамады, Сабору ісламскай рады і зваротам да грамадзкай думкі і апытаньням.

 

Разьдзел сёмы. Рады.

Артыкул 100.

У мэтах хуткага выкананьня грамадзкіх, гаспадарчых, па добраўпарадкаваньні, задумаў па ахове здароўя, культурных, навучальных і іншых задумаў, зьвязаных з дабрабытам насельніцтва, з удзелам народа, з улікам мясцовых патрэбаў кіраваньні справамі і нагляд над ім у кожным пасёлку, павеце, месьце, вобласьці або стане ажыцьцяўляецца адпаведна пасялковымі, павятовымі, мескімі, абласнымі або станавымі радамі, якія выбіраюцца жыхарамі адпаведных мясцовасьцяў.

Умовы, якім павінны адказваць выбаршчыкі і магчымыя паслы, сфера іх правоў і абавязкаў, парадак правядзеньня выбараў i ажыцьцяўленьня нагляду з боку адпаведных радаў і іх ярархія, якая павінна выконвацца з улікам прынцыпаў народнага адзінства, земскай цэласнасьці, ісламскага зьменнага ладу і падпарадкаванасьці галоўнага ўраду , вызначаюцца законам.

Артыкул 101.

У мэтах прадухіленьня прыгнёту й забеспячэньня ўдзелу ў падрыхтоўцы задумаў добраўпарадкаваньня і дабрабыту станаў і нагляду за іх узгодненым выкананьнем утворыцца Вышэйшая рада станаў, якая складаецца з паслоў станавых радаў.

Парадак стварэньня і задачы гэтага ўрада вызначаюцца законам.

Артыкул 102.

Вышэйшая рада станаў мае права ў сферы сваіх паўнамоцтваў рыхтаваць задумы і прадстаўляць іх у Сабор ісламскай рады непасрэдна або пры дапамозе ўрада. Сабор павінен разглядаць гэтыя задумы.

Артыкул 103.

Паны станаў, местаў, паветаў і іншыя мясцовыя кіраўнікі, прызначаныя ўрадам, у тым, што тычыцца сферы паўнамоцтваў радаў, абавязаны выконваць іх рашэньня.

Артыкул 104.

У мэтах забеспячэньня ісламскай справядлівасьці і супрацоўніцтва ў падрыхтоўцы задумаў і аднолькавага развіцьця вытворчых, прамысловых і сельскагаспадарчых прадпрыемстваў ствараюцца рады прадстаўнікоў рабочых, сялян, служачых і ўраднікаў, а ў навучальных, праўных і службовых i iншых установах - рады, якія складаюцца з прадстаўнікоў работнікаў гэтых устаноў.

Парадак стварэньня гэтых радаў і сфера іх паўнамоцтваў і абавязкаў вызначаецца законам.

Артыкул 105.

Рашэньні, прынятыя радамі, не павінны супярэчыць запаведам ісламу і законам краіны.

Артыкул 106.

Забараняецца роспуск радаў акрамя выпадкаў іх адхіленьня ад сваіх законных паўнамоцтваў. Закон вызначае ўрады, якая могуць прыйсьці да высновы аб адхіленьні радаў ад сферы іх паўнамоцтваў, а таксама парадак роспуску і стварэньня новых радаў. Калірада ня згодная з рашэньнем аб яе роспуску, яна можа зьвярнуцца са скаргай у адпаведны суд, які абавязаны разьгледзець гэтую справу зараз жа.

Разьдзел восьмы. Пан краіны або Рада па кіраўніцтве краінай.

Артыкул 107.

Пасьля скону вялікага пана сусьветнага ісламскага пераварту і заснавальніка Ісламскай Рэспублікі Іран вялікага аяталы імама Хамэйні (хай будзе зь ім ласка Алаха!), Які быў поўнай большасьцю народа прызнана ў якасьці правадыра краіны і "Марджэ таглід", пан краіны прызначаецца ўсенародна абранымі старцамі . Названыя старцы праводзяць нарады адносна дастойных усіх факіхаў, якія адпавядаюць патрабаваньням, названым у артыкулах 5 і 109. Калі яны прызнаюць аднаго зь іх самым дасьведчаным у пастановах і пытаньнях мусульманскага права альбо ў дзяржаўных і грамадзкіх турботах, а таксама палічаць яго прызнаным ўсім народам або валодаюць выбітнымі якасьцямі з тых, што пералічаны ў артыкуле 109, то выбіраюць яго панам краіны. У іншым выпадку, яны выбіраюць аднаго з названых факіхаў ў якасьці пана. Абраны старцамі пан краіны зьяўляецца правадыром мусульман (велаят-э амір) і нясе на сабе ўсю зьвязаную з гэтым адказнасьць.

Пан краіны нароўні зь іншымі грамадзянамі краіны роўны перад законам.

Артыкул 108.

Закон, які вызначае колькасьць старцаў і патрабаваньні, што прад'яўляюцца да іх, парадак іх абраньне і ўнутраны лад іх пасяджэньняў для першага скліканьня павінен быць падрыхтаваны факіхамі першай Рады старажоў шарыяту і быць прыняты большасьцю іх галасоў, а затым гэты ліст канчаткова зацьвярджаецца панам краіны. Пасьля гэтага любыя зьмены і дапаўненьні да гэтага закона, а таксама зацьвярджэньне іншых правілаў, якія адносяцца да абавязкаў старцаў, знаходзіцца ў іх уласным праве.

Артыкул 109.

Патрабаваньні, што прад'яўляюцца да пан краіны:
 Неабходная навуковыя ведыь для вынясеньня рады па розных пытаньнях мусульманскага права;
 Справядлівасьць і набожнасьць для кіраваньня ісламскім народам;
 Правільнае дзяржаўны і грамадзскі сьветапогляд, спраўнасьць, сьмеласць, панскія здольнасьці і сіла, дастатковая для кіраваньня.

Калі знойдзецца некалькі асоб, якія адказваюць вышэйпералічаным патрабаваньням, перавага аддаецца таму, хто валодае больш моцным багаслоўскім і дзяржаўным сьветапоглядам.

Артыкул 110.

Правы і абавязкі пана краіны:

1) Вызначэньне агульнай дзейнасьці дзяржавы Ісламскай Рэспублікі Іран пасьля рады з Радаю ўгоды.

2) Нагляд за правільным выкананьнем агульнай дзейнасьці дзяржавы.

3) Прыняцьце рашэньня аб правядзеньні апытаньня.

4) Галоўнае ваяводзства войскам.

5) Аб'ява вайны і міру і сабор (баяроў).

6) Прызначэньне і адпраўленьне ў адстаўку наступных асоб і прыняцьце іх адстаўкі:

а) факіхаў Рады старажоў шарыяту.

6) кіраўніка судовай улады.

в) старшыні тэлерадыёвяшчальнай Арганізацыі "Голас і вобраз Ісламскай Рэспублікі Іран".

г) начальніка аб'яднанага круга.

д) Найвышэйшага ваяводы старажоў ісламскага перавароту.

е) Вышэйшых ваяводаў войска й старажоў;

7) Рашэньне спораў і ўпарадкаваньне адносін паміж трыма галінамі ўлады.

8) Пераадоленьне турботаў дзяржавы, якія ня могуць быць вырашаны звычайным шляхам, з дапамогай Рады ўгоды.

9) Подпіс указа аб прызначэньні правадыра грамады, абранага народам (спраўнасьць магчымых на пасаду правадыра грамады ў значэньні іх адпаведнасьці патрабаваньням, замацаваным ва ўстаўное граматы, павінна быць пацьверджана да выбараў Радаю старажоў шарыяту і ўхвалена панам краіны на першым этапе).

10) Адхіленьне ад улады правадыра гармады з улікам інтарэсаў краіны згодна з заключэньнем, вынесенаму Вярхоўным судом адносна парушэньня ім сваіх законных паўнамоцтваў, альбо ў адпаведнасьці з рашэньнем Сабора ісламскай рады аб яго неадпаведнасьці займаемай пасадзе ў адпаведнасьці з артыкулам 89 устаўное граматы.

11) Дараваньне або змякчэньне пакараньня асобам, у дачыненьні да якіх вынесены прысуд, у рамках ісламскіх правілаў і па прапанове кіраўніка судовай улады.

Пан краіны можа даручыць некаторыя свае правы і абавязкі іншай асобе.

Артыкул 111.
Калі пан краіны будзе ня ў стане выконваць свае законныя абавязкі, альбо страціць якасьці, названыя ў артыкулах 5 і 109, альбо калі стане вядома, што ён з самага пачатку не адпавядаў гэтым патрабаваньням, ён ссоўваецца са сваёй пасады.
Рашэньне з гэтай нагоды выносіцца старцамі згодна з артыкулам 108 устаўное граматы.
У выпадку скону, добраахвотнага адхіленьня ад абавязкаў альбо адхіленьня пана краіны зь яго пасады старцы абавязаны як мага хутчэй вызначыць і прадставіць новага пана. Да гэтага моманту ўсе абавязкі пана краіны часова ўскладаюцца на раду, якая складаецца з правадыра грамады, кіраўніка судовай улады і аднаго з факіхаў Рады старажоў шарыяту па выбары Рады ўгоды. А калі хто-небудзь з пералічаных асоб па якой-небудзь прычыне ня зможа выконваць свае абавязкі, па выбары Рады ўгоды замест яго прызначаецца іншая асоба пры ўмове захаваньня большасьці факіхаў.
Дадзеная рада можа выконваць абавязкі, прадугледжаныя пунктамі 1, 3, 5 і 10, часткамі "г", "д" і "е" пункта 6 артыкула 110, пасьля зацьвярджэньня іх трыма чвэрцямі ад агульнага складу Рады ўгоды.
Калі пан краіны з прычыны хваробы або няшчаснага выпадку часова ня можа выконваць свае абавязкі, на працягу гэтага часу яго замяняе указаная ў дадзеным артыкуле рада.
Артыкул 112.
Рада ўгоды ствараецца па ўказаньні пана краіны для вызначэньня мэтазгоднасьці ў тых выпадках, калі Рада старажоў шарыяту прызнае, што пастанова Сабору ісламскай рады супярэчыць правілам шарыяту або ўстаўное грамаце, а Сабор з улікам дзяржаўнай мэтазгоднасьці не пагодзіцца з гэтым рашэньнем Рады старажоў шарыяту, а таксама для рады па пытаньнях, якія перадаюцца ёй на разгляд панам краіны і для выкананьня іншых абавязкаў, указаных ва ўстаўное грамаце.
Пастаянныя і часовыя радцы Рады ўгоды прызначаюцца панам краіны. Лад працы Рады складаецца i прымаецца самімі яе радцамі і зацьвярджаецца панам краіны.

Разьдзел дзевяты. Выканаўчая ўлада.

Частка першая. Правадыр грамады й яго слугі.
Артыкул 113.

Пасьля пана краіны. Правадыр грамады зьяўляецца вышэйшым урадоўцам краіны. Ён адказвае за выкананне ўстаўное граматы ІРІ і кіруе выканаўчай уладай ва ўсіх сферах, акрамя тых, што аднесены да непасрэднага веданьня пана краіны.

Артыкул 114.

Правадыр грамады выбіраецца на 4 гады прамым галасаваньнем народа, прычым можа выбірацца толькі на два рокі запар.

Артыкул 115.

Правадыр грамады павінен выбірацца з духоўна-дзяржаўных дзеячаў, якія адказваюць наступным патрабаваньням: іранскае паходжаньне, грамадзянства Ірана, распарадчы і арганізацыйныя здольнасьці, дастойнае жыцьцё і набожнасьць, праведнасьць, вера ў асновы Ісламскай Рэспублікі і прыналежнасьць да дзяржаўнай веры краіны.

Артыкул 116.

Магчымыя на пасаду Правадыра грамады павінны абвясьціць аб сваёй гатоўнасьці выбірацца на гэтую пасаду па меншай меры да моманту пачатку выбараў. Парадак правядзеньня выбараў Правадыра грамады вызначаецца законам.

Артыкул 117.

Правадыр грамады выбіраецца поўнай большасьцю галасоў выбаршчыкаў. Калі ж у першай спробе выбараў ніхто з магчымых не набраў такое большасьці галасоў, у пятніцу на наступным тыдні праводзiцца паўторнае галасаваньне. У другой спробе выбараў удзельнічаюць толькі два магчымыя, якія набралі найбольшую колькасьць галасоў у першай спробе. Калі ж магчымыя, якія набралі найбольшую колькасьць галасоў, адмовяцца ад удзелу ў другой спробе, у ім возьмуць удзел два іншых магчымых, якія апярэдзілі ў першай спробе астатніх магчымых па колькасьці галасоў выбаршчыкаў.

Артыкул 118.

Згодна з артыкулам 99, адказнасьць па нагляд за выбарамі Правадыра грамады ІРІ ляжыць на Радзе старажоў шарыяту, аднак да стварэньня першай Рады старажоў шарыяту гэтыя абавязкі выконвае Назіральная рада, вызначаная законам.

Артыкул 119.

Выбары новага Правадыра грамады павінны праводзіцца як меней за 1 месяц да заканчэньня паўнамоцтваў папярэдняга Правадыра грамады. У час паміж выбарамі новага Правадыра грамады і часу заканчэньня паўнамоцтваў папярэдняга абавязкі Правадыра грамады ІРІ выконвае раней абраны Правадыр грамады.

Артыкул 120.

Калі на працягу 10 дзён да галасаваньня сканае адзін з магчымых, які паводле дадзенай устаўное граматы меў права ўдзельнічаць у выбарах, выбары адкладаюцца на 2 тыдні. Калі ў час паміж першай і другой спробай выбараў сканае адзін з магчымых, які набраў у першай спробе большасьць галасоў, выбары таксама пераносяцца на 2 тыдні.

Артыкул 121.

На пасяджэньні Сабору ісламскай рады, якое склікаецца з удзелам кіраўніка судовай улады і радцаў Рады старажоў шарыяту, Правадыр грамады прыносіць наступную прысягу і падпісвае яе словы:

У імя Бога Міласьцівага, Міласэрнага!

"У якасьці Правадыра грамады на Сьвятым Каране і перад усім народам Ірана клянуся Богам, што буду абаронцам дзяржаўнай веры, ладу Ісламскай Рэспублікі і Ўстаўное граматы краіны, што прыкладу ўсе свае здольнасьці і ўсю сваю спраўнасьць да выкананьня ўскладзеных на мяне абавязкаў, што прысьвячу сябе народу і узвышэньню краіны, распаўсюджваньню веры і нораваў, абароне права і распаўсюджваньню справядлівасьці, што буду устрымлівацца ад любых праяваў самадзяржаўя і абараняць свабоду і годнасьць грамадзян і правы, якія вызначаны для іх ва ўстаўное грамаце. Клянуся, што зраблю ўсё для абароны межаў і дзяржаўнай, гаспадарчай і культурнай незалежнасьці краіны. Клянуся, спадзеючыся на Усявышняга і ідучы па шляху Прарока ісламу і беззаганных імамаў (хай будзе мір зь імі!), захоўваць давераную мне народам улада - гэты сьвяты дар - як пабожны і адданы захавальнік і перадаць яе таму, каго народ абярэ пасьля мяне ".

Артыкул 122.

Правадыр грамады нясе адказнасьць перад народам, панам краіны і Саборам ісламскай рады ў межах паўнамоцтваў і абавязкаў, вызначаных устаўной граматай і законамі.

Артыкул 123.

Правадыр грамады абавязаны пасьля праходжаньня вызначаных законам абрадаў падпісваць пастановы Сабору або вынікі апытаньня, прадстаўленыя яму, а затым перадаваць іх адказным асобам для выкананьня.

Артыкул 124.

Правадыр грамады можа мець намесьнікаў для выкананьня яго паўнамоцтваў, прадугледжаных законам.

Першы Падправадыр грамады па ўзгадненьні з Правадыром грамады накіроўвае дзейнасьць ураду і іншых намесьнікаў Правадыра грамады.

Артыкул 125.

Правадыр грамады або яго законны прадстаўнік падпісвае дагаворы і пагадненьні іранскага ўрада зь іншымі дзяржавамі, а таксама дамовы, якія адносяцца да міжнародных грамад, пасьля іх ухваленьня Саборам ісламскай рады.

Артыкул 126.

Правадыр грамады непасрэдна нясе адказнасьць за роспіс і расход, кіраваньне і людзей і можа ўскласьці адказнасьць за гэтыя сферы на іншую асобу.

Артыкул 127.

У асаблівых выпадках Правадыр грамады можа ў выпадку неабходнасьці і па ўзгадненьні з урадам прызначыць аднаго або некалькі сваіх прадстаўнікоў з канкрэтнымі паўнамоцтвамі. У такіх выпадку рашэньня названага прадстаўніка (ці прадстаўнікоў) будуць валодаць законнай сілай рашэньняў Правадыра грамады і ўраду.

Артыкул 128.

Паслы прызначаюцца па прапанове слугі замежных спраў і зацьвярджаюцца Правадыром грамады. Правадыр грамады падпісвае даверчыя граматы паслоў ІРІ і прымае даверчыя граматы паслоў іншых краін.

Артыкул 129.

Правадыр грамады ўручае дзяржаўныя ўзнагароды.

Артыкул 130.

Правадыр грамады падае просьбу аб адстаўцы пану краіны і працягвае выконваць свае абавязкі да таго часу, як адстаўка будзе прынятая.

Артыкул 131.

У выпадку сьмерці, зняцьця з пасады, адстаўкі, адсутнасьці або хваробы Правадыра грамады на працягу больш за 2 месяцаў альбо ў выпадку, калі час паўнамоцтваў Правадыра грамады скончыўся, а новы Правадыр грамады па якіх-небудзь прычынах яшчэ не абраны, а таксама ў іншых падобных выпадках першы Падправадыр грамады са згоды пана краіны прымае на сябе паўнамоцтвы Правадыра грамады, а рада, якая складаецца з старшыні Сабору, кіраўніка судовай улады і першага Падправадыра грамады абавязана на працягу 50 дзён арганізаваць выбары новага Правадыра грамады. У выпадку сьмерці першага Падправадыра грамады альбо ў іншых выпадках, калі ён ня можа прыняць на сябе гэтыя абавязкі, а таксама калi пры Правадыры грамады няма пасады першага Падправадыра грамады, пан краіны прызначае замест яго іншую асобу.

Артыкул 132.

У той час, калі першы Падправадыр грамады або іншая асоба, прызначаная згодна з артыкулам 131, выконваюць абавязкі Правадыра грамады, забараняецца адклікаць слугаў і выносіць ім голас недаверу, а таксама прадпрымаць дзеяньні, накіраваныя на перагляд устаўное граматыі або правядзенне апытаньня.

Артыкул 133.

Слугі прызначаюцца Правадыром грамады і прадстаўляюцца ў Сабор для атрымання голасу даверу. У выпадку змяненьня складу Сабору слугі не абавязаны нанова атрымліваць голас даверу. Закон вызначае колькасьць слугаў і сферу паўнамоцтваў кожнага зь іх.

Артыкул 134.

Правадыр грамады кіруе ўрадам, наглядае за яго дзейнасьцю і сваімі рашэньнямі узгадняе дзейнасьць урада і ўсіх слугаў, таксама вызначае задумы й напрамкі дзейнасьці ўрада й выконвае законы.

У выпадку праявы рознагалосьсяў або ўмяшаньня у законныя паўнамоцтвы ўрадавых службаў тады, калі няма неабходнасьці ў тлумачэньні і зьмене закона, рашэньне ўрада, прынятае па прапанове Правадыра грамады, зьяўляецца абавязковым для выкананьня.

Правадыр грамады адказвае за дзеяньні ўрада перад Саборам.

Артыкул 135.

Слугі застаюцца на сваёй пасадзе да часу адстаўкі альбо да вынясеньня голасу недаверу пры пастаноўцы пытаньня пра давер ім у Саборы.

Просьбу аб адстаўцы ўрада ці кожнага са слугаў падаецца Правадыру грамады. Урад працягвае выконваць свае абавязкі да прызначэньня новага ўрада.

Правадыр грамады можа больш на 3 месяцы прызначаць кіраўніка службыа, якое часова ня мае начальніка.

Артыкул 136.

Правадыр грамады можа адхіляць слугаў ад пасады. Пры гэтым ён павінен атрымаць голас даверу новаму слузе ад Сабору. Калі пасьля вынясеньня голасу даверу Сабор зьменіцца палова членаў урада, Правадыр грамады павінен зьвярнуцца ў Сабор за новым голасам даверу ўраду.

Артыкул 137.

Кожны слуга нясе свае асаблівыя абавязкі, за якія адказвае перад Правадыром грамады іСаборам. У тым, што ўхваляецца ўрадам, ён адказвае і за дзеяньні іншых асоб.

Артыкул 138.

Акрамя таго, што ўрад і асобныя слугі абавязаны рыхтаваць запаведы па выкананьні законаў, урад мае права ў мэтах выкананьня кіраўніцкіх абавязкаў, выкананьня законаў і вызначэньня праўных правілаў прымаць пастановы і статуты. Кожны са слугаў у рамках сваіх паўнамоцтваў і пастаноў урада мае права складаць статуты і выпускаць лісты, зьмест якіх не павінна супярэчыць духу і надпісу законаў.

Урад можа перадаць некаторыя пытаньні, якія адносяцца да яго паўнамоцтваў, на зацьвярджэнне радам, якія складаюцца зь некалькіх слугаў. Пастановы гэтых радаў, прынятыя ў рамках законаў і зацьверджаныя Правадыром грамады, зьяўляюцца абавязковымі для выкананьня.

Пастановы і статуты ўрада, а таксама пастановы радаў, згаданых у гэтым артыкуле, пры абнародваньні для выкананьня даводзяцца да ведама старшыні Сабору ісламскай рады, які можа, знайшоўшы, што яны супярэчаць законам, адправіць іх на перагляд ва ўрад.

Артыкул 139.

Рашэньне спрэчак аб грамадзкай і дзяржаўнай уласнасьці або перадача іх на разгляд пасярэдніка залежыць ад рашэньняўрада і павінна быць паведамлена Сабору. У важных судовых справах, а таксама калі адной з бакоў выступае замежная асоба, неабходна зацьвярджэнне рашэньня Саборам. Такія справы вызначаюцца законам.

 

Артыкул 140.

Разгляд абвінавачваньняў адносна Правадыра грамады, яго намесьнікаў і слугаў у звычайных правапарушэньнях і злачынствах чыніцца ў агульных судах службы правасуддзя з паведамленьнем Сабору ісламскай рады.

Артыкул 141.

Правадыр грамады, яго намесьнікі, слугі і ўрадавыя служачыя ня могуць мець больш за адну дзяржаўнай пасаду. Займацца любой іншай працай ва ўстановах, скарб якiх поўнасьцю або часткова належыць дзяржаве або грамадзкім установам, а таксама быць паслом Сабору ісламскай рады, адвакатам службы правасуддзя і праўнай рады, працаваць у якасьці выканаўчага спраўніка і сябра праўленьня розных прыватных грамад, акрамя кааператываў упраўленьняў і ўстаноў, для іх забаронена. Выключэньнем з гэтага правіла зьяўляюцца выкладчыцкія пасады ў навучальных і навуковых установах.

Артыкул 142.

Уласнасьць пана краіны, Правадыра грамады, яго намесьнікаў, слугаў, а таксама іх жонак і дзяцей правяраецца кіраўніком судовай улады да і пасля заканчэньня службы названых асоб на прадмет прадухіленьня яе незаконнага прырашчэньня.

Частка другая. Войска і Служба старажоў ісламскага перавароту.

Артыкул 143.

Войска Ісламскай Рэспублікі Іран закліканая ахоўваць незалежнасьць, земскую цэласнасьць і ісламскі рэспубліканскі лад краіны.

Артыкул 144.

Войска Ісламскай Рэспублікі Іран павінна быць ісламскай, то ёсць веруючым і народным войскам і павіннае прымаць на службу годных асоб, адданых мэтам Ісламскага перавароту і гатовых ахвяраваць сабой дзеля іх.

Артыкул 145.

Ні адзін замежнік ня можа быць прыняты на службу ў войска і ўнутраныя войскі краіны.

Артыкул 146.

Забаронена разьмяшчэньне якіх-небудзь замежных ваенных гарадоў на землях краіны, нават у мірных мэтах.

Артыкул 147.

У мірны час ўрад павінен выкарыстоўваць асабісты склад і тэхніку арміі ў выратавальных, навучальных, вытворчых і стваральных мэтах пры поўным выкананьні правілаў ісламскай справядлівасьці і ў такой ступені, каб гэта не нанесла шкоду боегатоўнасьці войска.

Артыкул 148.

Забараняецца любое выкарыстаньне сродкаў і магчымасьцяў войска, а таксама асабістага складу ў якасьці слугаў, асабістых вадзіцеляў і г.д. ў асабістых мэтах.

Артыкул 149.

Прысваеньне воінскага званьня ці зьняцьце яго вырабляецца згодна з законам.

Артыкул 150.

Служба старажоў ісламскага перавароту, якая была створана ў першыя дні перамогі гэтага перавароту, захоўваецца для ажыцьцяўленьня сваёй ролі па ахове перавароту. Функцыі і сфера адказнасьці Службы ў дачыненьні да сферы абавязкаў і адказнасьці іншых відаў войска вызначаецца законам з асаблівым націскам на іх братэрскае супрацоўніцтва і ўзаемадзеяньне.

Артыкул 151.

Згодна аяту ўрад абавязаны падрыхтаваць для ўсіх грамадзян плян і ўмовы для ваеннай падрыхтоўкі ў адпаведнасьці з ісламскімі правіламі, каб усе пастаянна валодалі навыкамі ўзброенай абароны краіны і ісламскага зьменнага ладу, прычым ўладаньне зброяй магчыма толькі па дазволе дзяржаўных урадаў.

Разьдзел дзесяты. Зьнешняя дзейнасьць.

Артыкул 152.

Зьнешняя дзейнасьць Ісламскай Рэспублікі Іран заснавана на адмаўленьні ўсялякага панаваньня над Іранам альбо з боку Ірана, захаваньні незалежнасьці ва ўсіх сферах і земскай цэласнасьці, абароне правоў ўсіх мусульман і непрыняцьці на сябе абавязацельстваў перад сільнымі дзяржавамі і на мірных ўзаемаадносінах з дзяржавамі, якія ня маюць варожых намераў у дачыненьні да Ірана.

Артыкул 153.

Забараняецца заключаць любы дагавор, які прывёў бы да ўстанаўленьня замежнага панаваньня над прыроднымі і гаспадарчымі рэсурсамі, норавамі, войскам і іншымі сферамі жыцьця дзяржавы.

Артыкул 154.

Ісламская Рэспубліка Іран лічыць сваёй задачай дасягненьне шчасьця чалавека ва ўсім чалавечай супольнасьцi і разглядае незалежнасьць, свабоду, праўленьне правы і справядлівасьці ў якасьці правы ўсіх народаў сьвету. Таму Ісламская Рэспубліка Іран, устрымліваючыся ад усялякага ўмяшаньня ва ўнутраныя справы іншых краін, падтрымлівае справядлівую барацьбу прыгнечаных супраць прыгнятальнікаў ва ўсім сьвеце.

Артыкул 155.

Урад Ісламскай Рэспублікі Іран можа даваць дзяржаўны прытулак асобам, якія зьвярнуліся за ім, калі яны не прызнаныя здраднікамі і шкоднікамі згодна іранскім законаў.

Разьдзел адзінаццаты. Судовая ўлада.

Артыкул 156.

Судовая ўлада - гэта незалежная ўлада, якая абараняе асабістыя і грамадзкія правы і адказвае за ажыцьцяўленьне справядлівасьці. Абавязкі судовай улады наступныя:
разгляд і прысуд з нагоды несправядлівасьці, прыгнёту, скаргаў, рашэньне спрэчак і супярэчнасьцяў, зьнішчэньне варожасьці, прыняцьце рашэньняў і неабходных мер па іншых справах, вызначаным законам;
аднаўленьне грамадзкіх правоў і развіцьцё справядлівасьці і законных свабод;
нагляд за правільным выкананьнем законаў;
выяўленьне злачынстваў, перасьлед і пакараньне злачынцаў і прывядзеньне ў выкананьне ісламскіх пакаранняў, запісаных у прававых наказах;
прыняцьце адпаведных мер для прадухіленьня злачынстваў і выпраўленьня злачынцаў.

Артыкул 157.

У мэтах выкананьня абавязкаў судовай улады ва ўсіх судовых, праўных і выканаўчых сферах панр краіны прызначае на пасаду кіраўніка судовай улады справядлівага, распарадчага і абазнанага ў судовых справах маджахеда на тчас 5 гадоў. Ён зьяўляецца вышэйшым урадам судовай улады.

Артыкул 158.

Абавязкі кіраўніка судовай улады складаюцца ў наступным:
стварэньне неабходных урадаў у службе справядлівасьці ў адпаведнасьці са сферамі адказнасьці, названымі ў артыкуле 156;
падрыхтоўка судовых законапраектаў, адпаведных ісламскаму ладу;
прыняцьце на службу годных і справядлівых суддзяў, іх прызначэньне і адхіленьне ад пасады, зьмена месца службы, вызначэньне службовага разраду і вылучэньне на павышэньне і таму падобныя праўныя абавязкі ў адпаведнасьці з законам.

Артыкул 159.

Служба правасуддзя зьяўляецца дзяржаўным урадам для падачы скаргаў на прыгнёт і парушэньне правоў. Стварэньне судоў і вызначэньне іх паўнамоцтваў спраўляецца па законе.

Артыкул 160.

Слуга справядлівасьці нясе адказнасьць за ўсе турботы, зьвязаныя з адносінамі судовай улады з выканаўчай і заканадаўчай уладамі. Ён выбіраецца сярод асобаў, якіх кіраўнік судовай улады дае Правадыру грамады.

Кіраўнік судовай улады можа перадаць слузе справядлівасьці ўсе грашовыя, праўныя правы, а таксама права прыёму на службу ўсіх слугаў, акрамя суддзяў. У гэтым выпадку слуга справядлівасьці будзе валодаць усімі паўнамоцтвамі і абавязкамі, якія прадугледжаны ў законах для слугаў у якасьці вышэйшых асоб выканаўчай улады.

Артыкул 161.

Вярхоўны суд ствараецца на аснове палажэньняў, устаноўленых кіраўніком заканадаўчай улады, для нагляду за належным выкананьнем законаў у судах, стварэньне аднастайнасьці дзейнасьці судовай улады і выкананьня абавязкаў, што ўскладаюцца на яго па законе.

Артыкул 162.

Старшыня Вярхоўнага суда і Галоўны сьледчы павінны быць справядлівымі і дасьведчанымі і ў судовых справах муджахедамі. Кіраўнік судовай улады пасьля рады з суддзямі Вярхоўнага суда прызначае іх на гэтыя пасады на час 5 гадоў.

Артыкул 163.

Патрабаваньні да суддзі згодна з правіламі мусульманскага права вызначаюцца законам.

Артыкул 164.

Суддзю нельга часова або пастаянна адхіліць ад займаемай пасады бяз суда і доказаў злачынства або правапарушэньня, вядучага да адхіленьня ад пасады, безь яго згоды нельга зьмяніць месца яго службы або займаемую пасаду, акрамя тых выпадкаў, калі гэта неабходна для дабра грамадзтва, па рашэньні кіраўніка судовай ўлады пасьля рады са старшынёй Вярхоўнага суда і Галоўным сьледчым. Рокі перастаноўкі суддзяў чыніцца згодна з агульнымі правіламі, што вызначаюцца законам.

Артыкул 165.

Судовы абрад праходзіць адкрыта і на ім бесперашкодна могуць прысутнічаць любыя грамадзяне, акрамя тых выпадкаў, калі па ўказу суда адкрыты абрад можа нанесьці шкоду грамадзкай цнатлівасьці ці грамадзкаму парадку, альбо калі ў прыватнай спрэчцы бокі выкажуцца за правядзеньне закрытага абраду.

Артыкул 166.

Прысуды судоў павінны быць абгрунтаванымі і абапіраюцца на палажэньні законаў і правілаў, паводле якіх выносіцца прысуд.

Артыкул 167.

Суддзя абавязаны спрабаваць знайсьці прысуд па кожнай справе ў прынятых законах, а калі ён ня зможа гэтага зрабіць, яму варта выносіць прысуд на аснове прынятых ісламскіх крыніц або прызнаных фэтваў. Суддзя ня можа адмовіцца ад разгляду справы і вынясеньня прысуду на падставе маўчаньня закона па дадзенай справе, недастатковасьці або сьцісласьці палажэньняў закона, альбо супярэчнасьцяў у законах.

Артыкул 168.

Дзяржаўныя злачынствы і злачынствы, зьвязаныя з друкам, разглядаюцца галосна з удзелам прысяжных засядацеляў. Парадак абраньня, патрабаваньні, што прад'яўляюцца да прысяжных, і іх паўнамоцтвы, а таксама вызначэньне дзяржаўнага злачынства ўтрымліваецца ў законе і вызначаецца на аснове ісламскіх правілаў.

Артыкул 169.

Ні адно дзеяньне або бязьдзейнасьць ня можа прызнавацца злачынствам на падставе закона, выдадзенага пасьля яго зьдзяйсненьня.

Артыкул 170.

Суддзі судоў абавязаны устрымлівацца ад выкананьня ўрадавых пастаноў і праўных лістоў, якiя супярэчаць законам і ісламскім ўстанаўленьням альбо прынятым пры перавышэньні паўнамоцтваў выканаўчай улады. Кожны можа запатрабаваць адмены гэтых лістоў з боку Суда праўнай справядлівасьці.

Артыкул 171.

Калі па віне або па памылцы суддзі ў якой-небудзь справе, прысудзе суда або прымяненьне прысуду ў дадзеным выпадку каму-небудзь будзе нанесеная шкода, то ў выпадку наяўнасьці віны, згодна з ісламскім законам адказваць павінен вінаваты, а ў іншых выпадках шкоду памяньшае дзяржавай. У любым выпадку абвінавачаны мусіць быць апраўданы.

Артыкул 172.

Для разгляду злачынстваў, якія адносяцца да толькі ваенных ці праваахоўным абавязкаў ваенных, жандараў, паліцыі і Службы старажоў ісламскага перавароту ў адпаведнасьці з законам ствараюцца ваенныя суды. У той жа час агульнаграмадзянскія злачынствы названых асоб або злачынства, якія знаходзяцца да ведама вайсковай справядлівасьці, разглядаюцца ў агульных судах.

Ваенныя сьледчыя і ваенныя суды зьяўляюцца часткай судовай улады, і на іх распаўсюджваюцца ўсе правілы, якія адносяцца да гэтай улады.

Артыкул 173.

Для разгляду скаргаў, позваў і адозваў грамадзян супраць службовых асобаў, грамад або ўрадавых лістоў і аднаўленьня правоў грамадзян створыцца Суд праўнай справядлівасьці, які знаходзіцца пад наглядам кіраўніка судовай улады.

Паўнамоцтвы і парадак працы гэтага суда вызначаецца законам.

Артыкул 174.

Згодна праву судовай улады на нагляд за належным выкананьнем законаў і правільным вядзеньнем спраў у праўных урадах, ствараецца Служба галоўнага нагляду, якая працуе пад наглядам кіраўніка судовай улады.

Паўнамоцтвы і парадак працы гэтай грамады вызначаецца законам.

Разьдзел дванаццаты. Вяшчаньне.

Артыкул 175.

На тэлебачаньні і радыё Ісламскай Рэспублікі Іран забясьпечваецца свабода слова і распаўсюду думак і ідэй пры ўмове захаваньня ісламскіх правілаў і з улікам інтарэсаў краіны.

Прызначэньне і адхіленьне ад пасады старшыні грамады "Голас і вобраз Ісламскай Рэспублікі Іран" ажыцьцяўляецца панам краіны. Нагляд за дзейнасьцю гэтай грамады ажыцьцяўляецца радаю, якая складаюцца з прадстаўнікоў Правадыра грамады, кіраўніка судовай улады і Сабору ісламскай рады (па два чалавекі ад кожнай з галін улады).

Агульная лінія і парадак кіраваньня тэлерадыёвяшчальнай грамадой па нагляду за яе дзейнасьцю вызначаецца законам.

Разьдзел трынаццаты. Вышэйшая рада народнай бясьпекі.

Артыкул 176.

Для забеспячэньня народных правоў і абароны Ісламскага перавароту, земскай цэласнасьці і народнай незалежнасьці ствараецца Рада народнай бясьпекі пад кіраўніцтвам Правадыра грамады з наступнымі абавязкамі:

1) вызначэньне дзейнасьці краіны ў галіне абароны і бясьпекі краіны ў рамках агульнай дзейнасьці, указанай панам краіны;

2) ўзгадненьне дзяржаўнай, праваслаўнай, грамадзкай, верніцкай і гаспадарчай дзейнасьці ў сувязі з агульнымі мерамі ў галіне абароны і бясьпекі;

3) выкарыстаньне матэрыяльных і інтэлектуальных магчымасьцяў краіны для процідзеяньня унутранай і зьнешняй пагрозе. Наступныя асобы уваходзяць у склад рады:

- Кіраўнікі трох галін улады;

- Старшыня Галоўнай вайсковай рады;

- Адказны за роспіс і расход;

- Два раднікі Рады, прызначаныя панам краіны;

- Слуга замежных спраў, унутраных спраў і інфармацыі;

- У неабходных выпадках - адпаведны слуга і вышэйшую асобу войска і Службы старажоў ісламскага перавароту.

Вышэйшая рада народнай бясьпекі ў адпаведнасьці са сваімі абавязкамі стварае спецыяльныя рады, у прыватнасьці Раду абароны іРаду бясьпекі краіны. Кожны з гэтых радаў знаходзіцца пад кіраўніцтвам Правадыра грамады або аднаго з раднікаў Вышэйшай рады, што вызначаецца Прэзавадыром грамады.

Сфера паўнамоцтваў і абавязкі спецыяльных радаў вызначаюцца законам, а іх будова зацьвярджаецца Вышэйшай радай.

Рашэньні Вышэйшай рады народнай бясьпекі ўступаюць у сілу пасьля зацьвярджэньня панам краіны.


Разьдзел чатырнаццаты. Перагляд устаўное граматы.

Артыкул 177.

У выпадку неабходнасьці перагляд устаўное граматы Ісламскай Рэспублікі Іран робіцца ў наступным парадку:

Пан краіны пасьля рады з Радаю ўгоды сваім указам Правадыру грамады прапануе зьмены і дапаўненьні для ўнясеньня ва ўстаўную грамату на Радзе па пераглядзе ўстаўное граматы, якая складаецца з наступных асоб:
раднікі Рады старажоў шарыяту.
кіраўнікі трох галін улады.
Пастаянныя раднікі Рады ўгоды.
5 чалавек зь ліку членаў Рады старцаў па вызначэньні пана краіны.
10 чалавек па выбары пана краіны.
3 чалавекі ад ураду.
3 чалавекі ад судовай улады.
10 чалавек зь ліку паслоў Сабору ісламскай рады.
9 чалавек ад выкладчыкаў ВНУ.

Парадак працы, выбараў раднікаў Рады і пред’яўленныя да іх патрабаваньні вызначаюцца законам.

Рашэньня рады пасьля ўхвалы і падпісаньня панам краіны павінны быць перададзены на апытаньне. Яны маюць законную сілу пасьля іх ухвалы поўнай большасьцю якія ўдзельнічалі ў апытаньні.

Артыкул 59 у дачыненьні да апытаньня па пераглядзе ўстаўное граматы можа не выконвацца.

Зьмест артыкулаў, якія адносяцца да ісламскага характару дзяржаўнага ладу, абвяшчэньне, што ўсе законы і праўныя лісты заснаваныя на ісламскіх правілах, веры і мэтах ІРІ, артыкулы, якія зьмяшчаюць словы пра рэспубліканскі характар праўленьня, правіла «велаятэ Амір» і праўленьне імама, а таксама аб кіраваньні краінай і дзяржаўную веру Ірана ня можа быць зьменена.