Пэрсія

     Рахбар — назва найвышэйшай дзяржаўнай пасады ў Ісламскай рэспубліцы Іран. Паводле канстытуцыі Ірану: «У час вялікага захаваньня Мэсіі, у Ісламскай рэспубліцы Іран кіраўніцтва над грамадой перадаецца справядліваму, веруючаму, ведаючаму патрэбы (гэтага) веку, мужнаму, разважліваму, таму хто можа духоўна (без прымяненьня прымусу) правіць (факіх), які прызначаецца Радаю старцаў (г. зн. людзей ведаючых ісламскае права й паважаных у Іране)».

     Рахбар стаіць над тыма ўладамі: выканаўчай, заканадаўчай і судовай. Ён ім не падпарадкоўваецца. Рахбар выконвае ролю нагляду за гэтымі галінамі ўлады.

Рахбар мае права:

выдаць фэтву — абавязковы для ўсіх мусульман наказ, які павінен быць выкананы;

выступаць ад імя Ірану ў міжнародных зносінах;

зьяўляецца Найвышэйшым ваяводам Ірану;

узначальвае сторажаў (паздаранаў) Ісламскага перавароту;

прызначае й звальняе ад займаньня пасады вышэйшых кіраўнікоў дзяржавы — радцаў Рады па захаваньні канстытуцыі, вышэйшай асобы судовай улады, начальніка Тэлерадыёкампаніі Ірану, Начальніка Аб’яднанай рады іранскага войска, Найвышэйшага ваяводу старажоў ісламскага перавароту, Найвышэйшых ваяводаў відаў войска й унутраных войскаў;

ухваляе й дапускае да выбараў кандыдатаў на пасаду правадыра грамады Ірана;

зацьвярджае чалавека атрымаўшага найбольшую колькасьць галасоў на пасаду правадыра грамады Ірану;

здымае з пасады правадыра грамады Ірану.

     Пасаду Рахбара займаў з 25 лютага 1979 году па 3 чэрвеня 1989 году аятала Рухола Мусаві Хамэйні. З 3 чэрвеня 1989 году гэтую пасаду займае аятала Алі Хасэйні Хамэнэі.

Сэід Рухола Мастафаві Мусаві Хамэйні або  Імам Хамэйні нарадзіўся 24 верасьня 1902, па іншых дадзеных, нарадзіўся ў 1898 ці 1900 годзе, Хамэйні, Пэрсія - 3 чэрвеня 1989 г., Тэгеран, Іран). Пэрскі дзяржаўны дзеяч, вялікі аятала, правадыр ісламскага перавароту 1979 году ў Іране. Пан Пэрсыі з 1979 па 1989 год.

Сэід Рухола Мастафаві Мусаві Хамэйні або Імам Хамэйні нарадзіўся 24 верасьня 1902, па іншых дадзеных, нарадзіўся ў 1898 ці 1900 годзе, Хамэйні, Пэрсія - 3 чэрвеня 1989 г., Тэгеран, Іран) - Пэрскі дзяржаўны дзеяч, вялікі аятала, правадыр ісламскага перавароту 1979 году ў Іране. Пан Пэрсыі з 1979 па 1989 год.

Рухола - арабскае імя, перакладаецца як «Божы дух». Мусаві, якое перайшло зь імя бацькі Сэіда Мустафы Мусаві, гаворыць, што яго род ўзыходзіць да сёмага сьвятога й незаганнага імама Мусы Казіма, а значыць да прарока Мухамэда.

Выкладаў у Куме, у 50-я гады атрымаў тытул «аятала». З 1963 году знаходзіўся ў апазыцыі да шахскага Ірану. Яго затвор пацягнуў самыя буйныя хваляваньні за дзесяцігодзьдзе, звыш 1000 забітых. Быў высланы ўладамі ў Турэччыну, затым пераехаў у Ірак, у 1978 годзе - у Парыж, Францыя.

У студзені 1979 г. узначаліў ісламскі пераварот ў Пэрсыі. Праз два тыдні пасьля ўцёкаў шаха 1 лютага 1979 году, вярнуўся ў Пэрсію. 11 лютага прызначыў часовы ўрад на чале з Мэхдзі Базарганам.

У адпаведнасьці з Устаўною граматаю, прынятаю у сьнежні 1979 году, заняў пасаду Пана Ісламскай Рэчыпаспалітай Іран. Жыў у месьце Кум, але дзейна ўдзельнічаў у жыцьці краіны.

З замежных палітычных дзеячоў сустракаўся толькі зь Ясірам Арафатам і Э. А. Шэварнадзэ. На шматлікія віншавальныя тэлеграмы Леаніда Брэжнева не адказваў. У 1989 годзе накаваў асабістае пасланьне Міхаілу Гарбачову, у якім заклікаў яго адмовіцца ад камунізму й заявіў, што іслам «можа зь лёгкасьцю запоўніць пустку, якая ўзьнікла ў Вашым грамадзтве».

На працягу свайго каваньня падтрымліваў пашырэньне ісламскайга перавароту ў краіны-суседзі, разглядаючы як магчымасьць такога ірана-ірацкую вайну. Калі ў жніўні 1988 гады ён пагадзіўся на спыненьне вайны зь Іракам, то рашэньне далося яму цяжка, «як выпіць чару з атрутай».

Рухола Хамэйні нарадзіўся ў сям’і сьвятара-шыіта, Мустафы Мусаві - нашчадка шыіцкага імама (Сэід). Яшчэ ў маленстве страціў бацьку, забітага наймітамі тагачаснае ўлады (па іншых дадзены, Мустафа Хамэйні быў забіты ў сутычцы зь іншымі землеўладальнікамі ў бойцы пры дзяльбе ўраджаю), а яго маці Хаджар Ага Ханум памерла, калі яму споўнілася 15 гадоў . Хамэйні вучыўся ў мясцовых школах, у Эраке, а затым у Куме, дзе ва ўзросьце 23 гадоў далі званьне маджахіда, што давала права выкладаць. Ужо тады Хамэйні заняўся дзяржаўнай барацьбой супраць бязбожнага шаха Пехлеві, за што да сярэдзіны 1930-х гадоў пазбавіўся права чытаць казаньні па ісламскім праве ў Куме. Падпольная выкладчыцкая дзейнасьць і напісаньне значных для ісламскага веравучэньня твораў надзвычай ўзвысілі духоўную ўладу Хамэйні, і ў канцы 1950-х ён атрымаў званьне «аятала» - вышэйшы духоўны званьне у шыіцкім ісламе.

У 27 гадоў Хамэйні (узяў адзіную ў сваім жыцьці)  жонку дачку аяталы Сагафі зь мястэчка Шахрамэ Рэй. Яе звалі Хадыжа Сагафі. Разам з Хадыжай аятала пераязджае ў Кум і арганізоўвае сваё мэдрэсэ, якое хутка зьбірае круг адданых Хамэйні вучняў.

У 1962 году Хамэйні ўзначаліў прастой духавенства, які вымусіў ўрад Асадалы Алама адмовіцца ад законапраекта аб абласных і мясцовых таварыствах, а ў студзеня 1963 году заклікаў няўдзел у народным галасаваньні па пытаньнях правядзеньня пераменаў (так званай «Белага перавароту»), сьцьвярджаючы, што ён не адпавядае ісламскім запаведам і законам краіны.

У сярэдзіне сакавіка 1963 г., напярэдадні іранскага Новага году, Хамэйні заклікаў іранцаў адмовіцца ад любых сьвяткаваньняў і выйсьці на вуліцу з палітычнымі лозунгамі. Шах загадаў разагнаць людзей. 22 сакавіка быў ажыцьцёўлены ўзброены налёт агентаў шахскай тайнай паліцыі САВАК на медрэсэ Фэўзіе ў Куме, кіраўніком якога быў Хамэйні; адзін навучэнец загінуў.

Зьвяртаючыся да шаху, Хамэйні назваў яго «даверанай асобай Ізраіля» і заклікаў народ «паўстаць і скінуць тыранію».

3 чэрвеня 1963 году Хамэйні, выступаючы ў медрэсэ Фэўзіе ў Куме, рэзка асудзіў шаха й заклікаў яго зьмяніць свой шлях. У адказ на гэта 5 чэрвеня 1963 году шахскага паліцыя арыштавала аяталу й перавяла яго ў Тэгеран пад хатні арышт. Арышт пацягнуў за сабой масавыя пратэсты, у ходзе жорсткага падаўленьня дэманстрацый загінула каля 400 людзей. Толькі ў жніўні аятала быў выпушчаны з-пад арышту.
У кастрычніку 1964 году Хамэйні зноў быў арыштаваны й высланы ў Турэччыну за тое, што асудзіў закон аб адмысловым статусе амэрыканскіх грамадзян у Іране. З Турэччыны Хамэйні перабраўся перш у сьвяты шыіцкі горад Наджаф ў Іраку, а ў 1978 годзе - у Парыж, дзе працягнуў сваю барацьбу супраць шаха.

У сваіх зваротах Хамэйні заклікаў да зьвяржэньня шахаі стварэньня ісламскай дзяржавы пад апекай духавенства. Хамэйні быў заўзятым праціўнікам шаха й яго ўрада, меў вострую непрыязнасьць да Ізраіля, да ЗША, да СССР. На адным са сходаў духавенства ў Куме ён заявіў: «Амэрыка горш Англіі, Англія горш Савецкага Саюза, а Саветы горш абедзьвюх! Але зараз Амэрыка зьяўляецца увасабленьнем ўсёй мярзоты. Хай прэзыдэнт ЗША ведае, што наш народ ненавідзіць яго больш за ўсіх ... Усе нашы беды зыходзяць ад Амэрыкі й Ізраіля. Ісламскія народы ненавідзяць замежнікаў наогул, а амэрыканцаў і маскальскіх асабліва. Гэта Амэрыка падтрымлівае Ізраіль і яго прыхільнікаў. Гэта Амэрыка узбройвае Ізраіль, каб зрабіць арабаў бяздомнымі ... »

Таямнічая гібель сына імама Мастафы Хамэйні й абразьлівы артыкул на адрас аяталы выклікалі гэтакі шырокі водгук у Іране, што значная частка насельніцтва краіны выйшла на вуліцу, а большасьць прадпрыемстваў нафтавай прамысловасьці прастойвалі. У выніку шахска змог пратрымацца крыху больш за месяц: у студзені 1979 году шах зь сям’ёй пакінуў краіну назаўсёды, 31 студзеня 1979 году Хамэйні разам з групай сваіх прыхільнікаў вярнуўся ў Пэрсію, 11 лютага войскі спынілі супраціў. 14 лютага «Народны фронт» пад кіраўніцтвам аяталы Хамэйні сфармаваў урад, а большасьць удзельнікаў сакавіцкага галасаваньня падтрымала стварэньне Ісламскай Рэчыпаспалітай Іран.

Па ўказе Хамэйні быў створаны «Сторажы Ісламскага перавароту», распрацавана й прынятая новая Ўстаўная грамата краіны, якая дала яму вярхоўную ўладу. У краіне быў створаны магутны сілавы апарат і ўведзены ісламскія законы: поўная ісламізацыя ўсіх бакоў жыцьця грамадзтва - палітыкі, эканомікі й культуры. Жанчынам забаранілі насіць немусульманкую вопратку. Была ўведзена сыстэма ісламскага судаводзтва, заснаваная на палажэньнях Карана й шарыяту. Пачалася барацьба па падаўленьні левай апазыцыі й арганізацый нацыянальных меншасьцяў.

4 лістапада 1979 году прыхільнікі аяталы Хамэйні захапілі пасольства ЗША ў Тэгеране, патрабуючы вярнуць у краіну на расправу былога шаха Ірана Мухамэда Рэзу Пэхлэві, які знайшоў прытулак у ЗША. Нягледзячы на ўсе намаганьні ўраду ЗША, уключаючы спробу вызваленьня узброеным шляхам, 52 амэрыканскіх закладніка былі адпушчаныя іранцамі толькі праз 444 дня, 20 студзеня 1981 году, паведамляе ў выніку дамоўленасьцёў паміж ЗША і Іранам.

Жыўшы ў Куме, аятала асабіста каваў палітыкай краіны, прызначаючы па сваім меркаваньні членаў Савета па назіраньні за ажыцьцяўленьнем канстытуцыі. Ірана-ірацкая вайна (1980-1988) яшчэ больш згуртавала прыхільнікаў Хамейні, хоць Ірану ў рэшце рэшт мне давялося падпісаць рэзалюцыю № 598 Рады бясьпекі ААН аб спыненьні агню ў ліпені 1987 году й пагадзіцца з умовамі мірнага дагавора, максымальна ўлічваць інтарэсы Ірака.